Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà: Các công trình thủy lợi không chỉ là đê, hồ chứa, trạm bơm điều tiết… đứng riêng lẻ mà cần nhìn rộng ra với khả năng kết nối các đô thị, công trình đô thị - Ảnh: VGP/Minh Khôi
Lưu vực sông Hồng-sông Thái Bình thuộc lãnh thổ Việt Nam có diện tích 88.860 km2, thuộc 25 tỉnh, thành phố, với dân số khảng 34 triệu người.
Trên lưu vực sông Hồng-sông Thái Bình có khoảng 2.260 công trình thủy lợi, cấp nước cho 860.000 ha đất canh tác, 151.000 ha nuôi trồng thủy sản, 870 triệu m3 nước sinh hoạt công nghiệp, tiêu thoát nước cho 1,37 triệu ha.
Hệ thống hồ chứa tham gia phòng, chống lũ khoảng 8,45 tỷ m3. Hệ thống đê dài 2.108 km, 744 km kè bảo vệ cho hơn 18 triệu dân, 1 triệu ha đất nông nghiệp và hạ tầng kinh tế-xã hội.
Ba vấn đề đặt ra đối với lưu vực sông Hồng-sông Thái Bình là: Biến đổi khí hậu, thiên tai bất thường, cực đoan; phụ thuộc nguồn nước biên giới (chiếm khoảng 40%); áp lực phát triển kinh tế-xã hội.
Trong khi đó, hệ thống công trình thủy lợi quy mô nhỏ, thiết kế cũ, công nghệ cũ, chưa tính toán đầy đủ yêu cầu phục vụ đa mục tiêu.
Theo báo cáo của Viện Quy hoạch Thủy lợi (đơn vị tư vấn lập quy hoạch), Quy hoạch Thủy lợi lưu vực sông Hồng-sông Thái Bình bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với các quy hoạch về phòng, chống thiên tai và thủy lợi, tài nguyên nước, địa phương; đồng bộ giữa phát triển hạ tầng thủy lợi với phát triển hạ tầng các ngành khác, kế thừa hệ thống thủy lợi đã đầu tư, xây dựng.
Các công trình thủy lợi phục vụ đa mục tiêu, có tầm nhìn dài hạn, nhằm khai thác, sử dụng hiệu quả nguồn nước, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm an ninh nguồn nước, bảo vệ môi trường nước; góp phần phòng, chống thiên tai do nước gây ra, bảo vệ môi trường, sinh thái. Quy hoạch theo hướng "mở" để có thể điều chỉnh, bổ sung linh hoạt theo yêu cầu phát triển kinh tế- xã hội và biến đổi khí hậu, nước biển dâng.
Trên dòng chính, đơn vị tư vấn đề xuất các giải pháp điều tiết hồ chứa thượng nguồn, xây dựng mới một số đập dâng, kiểm soát xâm nhập mặn cửa sông.
Tại các vùng thủy lợi (Trung du, miền núi, đồng bằng sông Hồng) sẽ nâng cấp, sửa chữa, xây dựng mới hồ chứa, đập dâng, trạm bơm, tuyến chuyển nước, cống tiêu… phục vụ tưới, cấp nước và tiêu, thoát nước.
Cùng với giải pháp công trình là giải pháp phi công trình như tưới tiên tiến, tiết kiệm nước, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số trong quy hoạch, xây dựng, quản lý, khai thác công trình thủy lợi, bảo vệ nguồn nước.
Tổng nhu cầu sử dụng đất để thực hiện Quy hoạch khoảng 6.700 ha, số vốn khoảng 105 nghìn tỷ đồng.
Các công trình, dự án được đề xuất trong Quy hoạch được xây dựng, tính toán dựa trên các kịch bản phát triển kinh tế-xã hội, biến đổi khí hậu, nước biển dâng khác nhau.
Tại cuộc làm việc, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân đề nghị đơn vị tư vấn rà soát kỹ, cập nhật số liệu thủy văn, lưu lượng nước, mực nước để bảo đảm tính tương thích với quy hoạch thủy điện, hiệu quả kinh tế, tác động của hệ thống thủy lợi đối với dòng chảy, thủy điện…
Lãnh đạo TP. Hà Nội, các tỉnh Ninh Bình, Hải Dương, Hưng Yên, Hà Nam đã góp ý cụ thể vào đề xuất cải tạo, nâng cấp, xây dựng mới một số đập dâng, công trình thủy lợi bảo đảm phòng, chống thiên tai (nhất là sau cơn bão số 3 năm 2024 – bão Yagi), cấp đủ nước sản xuất, sinh hoạt, giảm ô nhiễm các dòng sông, cải thiện tình trạng thoát nước đô thị…
GS.TS Đào Xuân Học, Chủ tịch Hội Thủy lợi Việt Nam cho rằng việc xây dựng 2 đập dâng Xuân Quan (sông Hồng), Long Tửu (sông Đuống) sẽ tạo thuận lợi rất lớn để lấy nước cho các sông Nhuệ, sông Tích, sông Đáy,… và các hệ thống thủy lợi ven sông nhưng không ảnh hưởng đến khả năng thoát lũ, vì vậy, làm càng nhanh, càng sớm càng tốt.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp phát biểu tại cuộc họp - Ảnh: VGP/Minh Khôi
Theo báo cáo của Viện Quy hoạch Thủy lợi miền Nam (đơn vị tư vấn lập quy hoạch), lưu vực sông Cửu Long có diện tích 39.400 km2, thuộc 13 tỉnh, thành phố với dân số 17,5 triệu người.
Toàn vùng đồng bằng sông Cửu Long có 15 hệ thống thủy lợi (7 liên tỉnh, 8 nội tỉnh), trên 91.700 km kênh, gần 30.000 cống, hơn 3.500 trạm bơm, 22 hồ chứa… phục vụ cho 2,5 triệu ha đất sản xuất.
Lưu vực sông Cửu Long đối diện với những thay đổi to lớn về điều kiện tự nhiên, nguồn nước, nhu cầu sử dụng nước.
Một số công trình thủy lợi được đầu tư trước đây đã xuất cấp, không theo kịp tốc độ chuyển đổi sản xuất đang diễn ra nhanh chóng.
Quy hoạch Thủy lợi lưu vực sông Cửu Long xác định tài nguyên nước là yếu tố cốt lõi đối với sự phát triển bền vững của vùng đồng bằng sông Cửu Long, thích ứng biến đổi khí hậu, ứng phó hiệu quả với thời tiết cực đoan, khai thác hiệu quả 3 vùng sinh thái ngọt-lợ-mặn, bảo đảm an ninh nguồn nước.
Hệ thống công trình thủy lợi được đầu tư xây dựng "không hối tiếc", thuận thiên, đa mục tiêu (cấp nước sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp, phòng chống lũ lụt, xâm nhập mặn…); bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với các mạng lưới hạ tầng kỹ thuật khác; kế thừa những công trình thủy lợi đã có.
Cụ thể, các công trình thủy lợi ở vùng ngọt tăng khả năng chủ động kiểm soát lũ, lấy nước, trữ nước, tiêu thoát.
Vùng ngọt-lợ hoàn thiện hệ thống thủy lợi kiểm soát nguồn nước phục vụ sản xuất; hình thành hệ thống chuyển nước; chủ động kiểm soát mặn trên dòng chính.
Vùng lợ-mặn xây dựng, hoàn thiện hệ thống thủy lợi kiểm soát nguồn cấp nước sinh hoạt, nước ngọt, mặn phục vụ sản xuất; củng cố, nâng cấp tuyến đê biển; ứng dụng, chuyển giao công nghiệ thu, trữ, xử lý nước tại chỗ trong thời gian hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn…
Quy hoạch đề xuất các nhóm giải pháp công trình: Nâng cấp, hoàn thiện các dự án thủy lợi lớn; đầu tư xây dựng công trình kiểm soát nguồn nước tại cửa sông Vàm Cỏ, Hàm Luông; công trình trữ nước ngọt phân tán; nạo vét kênh, rạch lớn vùng Đồng Tháp Mười, Tứ giác Long Xuyên; xây dựng hệ thống cống đầu kê kết hợp kiểm soát mặn và lấy nước từ sông chính; công trình chuyển nước cho vùng nam quốc lộ 1A Bạc Liêu, bán đảo Cà Mau; công trình chống ngập úng cho khu đô thị.
Cùng với đó là giải pháp phi công trình như tăng cường trữ nước; sắp xếp lại khu dân cư ven kênh, rạch; giám sát, dự báo nguồn nước: hoàn thiện quy trình, nâng cao chất lượng vận hành hệ thống thủy lợi…
Nhu cầu sử dụng đất để thực hiện quy hoạch là 36.458 ha, với kinh phí dự kiến khoảng 132.522 tỷ dồng.
Thống nhất cao với nội dung Quy hoạch, lãnh đạo các tỉnh An Giang, Bến Tre, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Sóc Trăng kiến nghị sớm triển khai một số dự án thủy lợi có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển kinh tế-xã hội của địa phương, cũng như toàn vùng đồng bằng sông Cửu Long.
Các đại biểu trao đổi về một số nội dung trọng tâm của Quy hoạch thủy lợi lưu vực sông Hồng-sông Thái Bình, lưu vực sông Cửu Long thời kỳ 2022-2030, tầm nhìn đến năm 2050 - Ảnh: VGP/Minh Khôi
Kết luận cuộc làm việc, Phó Thủ tướng nhấn mạnh 2 quy hoạch có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển của các địa phương tại lưu vực sông Hồng-sông Thái Bình, sông Cửu Long trong bối cảnh biến đổi khí hậu, ảnh hưởng của sự thay đổi nguồn nước thượng nguồn, sức ép phát triển kinh tế-xã hội khiến công tác quản lý, khai thác sử dụng tài nguyên nước tích hợp, đa mục tiêu trở nên rất cần thiết, cấp bách.
Đơn vị tư vấn tiếp thu, làm rõ các ý kiến tại cuộc họp, trong đó, cần thống nhất, gắn kết chặt chẽ quy hoạch thủy lợi lưu vực sông Hồng-sông Thái Bình, sông Cửu Long với các quy hoạch khác, cùng với tư duy thiết kế mở và động.
"Quy hoạch thủy lợi không chỉ giải quyết những mục tiêu ngắn hạn, không hối tiếc mà còn đáp ứng tầm nhìn dài hạn, tránh chắp vá, lãng phí; bảo đảm tính kết nối đồng bộ, tổng thể giữa nhiệm vụ cấp nước cho sinh hoạt, nông nghiệp, công nghiệp, thủy điện… với nhiệm vụ thoát nước đô thị, xử lý ô nhiễm môi trường" Phó Thủ tướng nói và nhấn mạnh, khả năng kết nối đồng bộ, liên thông của hệ thống thủy lợi phụ thuộc rất lớn vào địa hình, dòng chảy ở từng khu vực, đòi hỏi cách tiếp cận tổng thể, sự hiểu biết thật sâu sắc về lưu vực sông, nhất là trong điều kiện thời tiết cực đoan, thay đổi nguồn nước từ thượng nguồn.
Theo Phó Thủ tướng, các công trình thủy lợi không chỉ là đê, hồ chứa, trạm bơm điều tiết… đứng riêng lẻ mà cần nhìn rộng ra với khả năng kết nối các đô thị, công trình đô thị.
Đơn vị tư vấn phải sử dụng các mô hình tính toán mô phỏng trong từng thời điểm thời tiết cực đoan ở lưu vực sông Hồng-sông Thái Bình để lý giải và có phương án giải quyết đồng bộ, tổng thể, ứng dụng công nghệ mới, hiện đại để có thể thay đổi quy hoạch các vùng thoát lũ trước đây qua đó tác động trở lại tư duy phát triển kinh tế-xã hội của địa phương .
"Tư duy mới trong quy hoạch hệ thống công trình thủy lợi quản lý tài nguyên nước là kết nối liên thông, khép kín, thuận theo tự nhiên, có sự tham gia điều tiết của con người nhằm mang lại hiệu quả kinh tế nhiều mặt như cấp nước, giao thông thủy, du lịch, chống hạn, ngăn mặn, thoát lũ…", Phó Thủ tướng nói.
Theo Phó Thủ tướng, việc đầu tư các công trình thủy lợi không chỉ giải quyết các vấn đề thủy lợi mà rộng lớn hơn là tham gia thiết kế không gian phát triển kinh tế-xã hội ở địa phương, do đó phải có bộ tiêu chí, lập luận khoa học, thuyết phục để đưa ra lựa chọn trách nhiệm nhất. "Làm sao những thách thức thời tiết cực đoan, biến cố lịch sử ở địa phương được giải quyết chủ động với các giải pháp chia sẻ, điều tiết, kết nối đồng bộ của hệ thống thủy lợi".
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cho rằng vùng đồng bằng sông Cửu Long cần đầu tư càng sớm càng tốt những công trình thủy lợi bảo đảm đủ nước cho các hoạt động kinh tế-xã hội ngay cả trong tình huống xấu nhất về an ninh nguồn nước - Ảnh: VGP/Minh Khôi
Đối với đồng bằng sông Cửu Long, Phó Thủ tướng cho rằng nước chính là trung tâm của mọi hoạt động sản xuất và đời sống đang chịu tác động bởi biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan, thay đổi thượng nguồn. Vì vậy, việc giải quyết vấn đề nước bằng những công trình thủy lợi đa mục tiêu là "xương sống" định hình sự phát triển bền vững ở đồng bằng sông Cửu Long.
Các địa phương ở đồng bằng sông Cửu Long đã có sự nhìn nhận thống nhất, cách làm bài bản trong việc thiết lập hệ thống thủy lợi liên hoàn, đa mục tiêu theo 3 vùng kinh tế sinh thái ngọt-lợ-mặn.
Trên cơ sở cân nhắc, đánh giá lại hệ thống công trình thủy lợi trước đây, Quy hoạch Thủy lợi lưu vực sông Cửu Long phải tính toán, đưa ra tiêu chí ưu tiên đầu tư những công trình vừa cấp bách, vừa có ý nghĩa lâu dài, đa mục tiêu mang tính lan tỏa như trữ nước, ngăn lũ, chống mặn, bảo đảm nước sinh hoạt, cấp nước cho các vùng nông nghiệp tập trung, chuyên canh, công nghệ cao; và không xung đột, mâu thuẫn với các công trình thủy lợi tiếp theo, mà tạo thành hệ thống khép kín.
"Quy hoạch cũng cần chỉ rõ những công trình thủy lợi cần được đầu tư càng sớm càng tốt như hồ chứa, công trình chuyển nước,… nhằm bảo đảm đủ nước cho các hoạt động kinh tế-xã hội ngay cả trong tình huống xấu nhất về an ninh nguồn nước", Phó Thủ tướng đặt vấn đề.
Minh Khôi
