Hôm qua, đúng ngày thầy thuốc Việt Nam 27/2, phó giáo sư tiến sĩ Cao Bảo Vân viết trên Facebook cá nhân: "Có bạn gửi đoạn phim quay phòng thí nghiệm của GS Đặng Văn Ngữ ở Việt Bắc (nguồn từ phim "Việt nam trên đường thắng lợi" của đạo diễn Roman Carmen 1954), hỏi cô gái trong phim có phải mẹ mình không?
Giống mẹ Toản thật! Đó là chị ruột mẹ, dì Nguyễn Thị Lưu (nhũ danh Tôn nữ Thị Lưu), cũng làm trong lab (phòng thí nghiệm) của anh rể Đặng Văn Ngữ thời gian đó. Dì Lưu hồi ở Huế từng đỗ đầu trường nữ sinh Đồng Khánh. Sau dì cũng là dược sĩ bào chế thuốc.
Mẹ mình kể trong lab điều chế penicillin ở Việt Bắc của cậu Ngữ lúc đầu chỉ có mấy chị em trong nhà: Mẹ Toản, Dì Lưu. Sau mẹ rủ thêm chị lớn là dì Tôn Nữ Thị Cung- vợ cậu tham gia. Những cô tiểu thư con quan chân yếu tay mềm đã rời kinh đô Huế, trèo đèo lội suối suốt 6 tháng trời ra Việt Bắc, đi theo tiếng gọi cứu nước của cụ Hồ và đóng góp toàn bộ sức mình phụng sự cuộc kháng chiến.
Khi đoàn làm phim của đạo diễn Roman Carmen tới quay lab của cậu Ngữ, mẹ Toản đã ra chiến trường, phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ. Như loạt bài "nhành hoa cưới ở hầm De Castries" của báo Tuổi trẻ đã đăng.
Ngày 27/2, nhớ da diết những người thân yêu, những bác sĩ dược sĩ trong gia đình sống suốt đời với tâm thiện cứu người, đúng với từ lương y như từ mẫu"...
Chỉ đọc một đoạn trên, ta đã hình dung ra một đại gia đình trí thức lớn, đa phần là làm ngành y.
GS bác sĩ đại tá Nguyễn Thị Ngọc Toản thổi nến ở sinh nhật 90 tuổi tại khu du lịch Một thoáng Việt Nam. Ảnh: VCH
"Mẹ Toản" của phó giáo sư Cao Bảo Vân chính là đại tá, giáo sư, bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Toản, tức Tôn Nữ Ngọc Toản, phu nhân của vị tướng lừng danh Cao Văn Khánh mà Cao Bảo Vân đã viết trong cuốn sách "Tướng Cao Văn Khánh, hồi ức lịch sử", một cuốn sách rất thú vị của một "tay ngang" viết về một nhân vật lịch sử với nhiều tình tiết cuộc đời gắn với lịch sử chiến tảnh của dân tộc, trải qua thăng trầm, cả vinh quang và chìm nổi.
Phó Giáo sư Tiến sĩ Cao Bảo Vân sinh năm 1962, là con gái của cố Trung tướng Cao Văn Khánh. Bà tốt nghiệp khoa Sinh học Trường Tổng hợp quốc gia Matxcova mang tên Lomonosov (Liên Xô cũ) năm 1986, sau đó tốt nghiệp Thạc sĩ (1992) và Tiến sĩ (2002) tại Đại học Paris XI (Pháp). Nguyên Phó Viện trưởng Viện Pasteur TPHCM (2009-2017), là một người có nhiều thành công trong chuyên môn của mình. Chị là một nốt nhạc trong dàn nhạc gia đình có nhiều người nổi tiếng trong nghề Y nước Việt.
Tôi hân hạnh được dự một lễ sinh nhật của đại tá giáo sư Nguyễn Thị Ngọc Toản năm bà... 90 tuổi. Các con và em trai bà đã đưa bà xuống khu du lịch mà tôi đang phục vụ tổ chức sinh nhật cho bà. Tôi vừa được phục vụ, vừa được dự cái lễ sinh nhật rất thú vị ấy.
Bà Toản là đại tá, giáo sư bác sĩ sản phụ khoa đầu ngành của cả nước, lừng danh một thời, con một vị quan đại thần rất nổi tiếng ở Huế, bỏ nhà theo kháng chiến, là vợ tướng Cao Văn Khánh, cũng là một vị tướng lừng danh của quân đội, trước khi mất ông là phó tổng tham mưu trưởng quân đội Nhân dân Việt Nam. Và ông cũng là người xuất thân từ một gia đình quý tộc trí thức triều Nguyễn ở Huế. Một đoạn tiểu sử của bà: "Tên thật là Tôn Nữ Ngọc Toản. Bà sinh ra trong một gia đình quý tộc (cụ tổ là Chúa Hiền Vương Nguyễn Phúc Tần, thân phụ là Tôn Thất Đàn - từng giữ chức Thượng thư Bộ Hình dưới triều Nguyễn, chị gái là Tôn Nữ Thị Cung (phu nhân của GS Đặng Văn Ngữ), anh trai là GS Tôn Thất Lang, em trai là GS Tương Lai. Chồng của bà - Trung tướng Cao Văn Khánh, nguyên Phó Tổng tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam . Ông đã có nhiều đóng góp trong cả 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Năm 1954, ông bà đã tổ chức đám cưới tại Điện Biên Phủ, ngay trong hầm của viên tướng Pháp bại trận Christian de Castries".
Hai ông bà cùng tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ, ông là chỉ huy, là đại đoàn phó, bà là y tá. Và cái đám cưới ngay tại hầm viên chỉ huy Đờ Cát sau chiến thắng Điện Biên Phủ ít ngày (ngày 22/5), đã làm đẹp lên rất nhiều hình tượng người chiến sĩ quân đội.
Trước đó tôi có đọc và biết một ít về ông bà, nhưng quả là, đã hết sức bất ngờ khi gặp bà bằng xương bằng thịt ở cái ngày sinh nhật bà 90 tuổi ấy, khi bà chỉ còn 10 năm nữa là tròn trăm tuổi, khi tíu tít giữa các anh chị con bà, họ trêu bà vì vội mà quên... răng nên cương quyết chỉ... múm mím cười khi chụp ảnh chứ không hở môi.
Sau này đọc cuốn sách của con gái bà, PGS TS Cao Bảo Vân, viết về bố, tướng Cao Văn Khánh, càng phục bà, hết sức phục.
Và năm ngoái, rất thú vị là, kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, các con bà đã "bí mật" đưa bà, lúc này đã 94 tuổi, đi thăm lại "chiến trường xưa", thăm lại nơi ông bà đã tổ chức cưới 70 năm trước, thăm lại nơi ông bà chụp bức ảnh cưới nổi tiếng trên chiếc xe tăng trong ngày cưới.
Nói bí mật bởi, chị Cao Bảo Vân kể, cụ rất thích đi chơi, đi du lịch, thế là mấy anh em mua vé rồi đưa cụ đi, cứ lên máy bay bay, xuống tới sân bay Điện Biên cụ mới biết...
Bà Toản còn là một trong những người miệt mài nghiên cứu và tìm cách xoa dịu nỗi đau da cam cho hàng triệu người Việt, từng là ủy viên thường vụ hội nạn nhân chất độc da cam, là người đầu tiên vận động thành lập tổ chức này. Bản thân trung tướng Cao Văn Khánh chồng bà và một người con trai của bà cũng mất vì di chứng chất độc da cam.
Và sau chuyến đi thăm lại nơi ông bà tổ chức đám cưới giữa chiến trường Điện Biên Phủ về ấy, nơi bà được gọi là "cô dâu Điện Biên" ấy, nửa năm sau thì bà mất, thọ 94 tuổi.
Bà Toản, và sau này là con gái bà, PGS Ts Cao Bảo Vân là những tấm gương sáng của ngành Y Việt Nam. Bài báo này như một sự tri ân họ, và không chỉ họ, tất cả các y bác sĩ, những người công tác trong ngành y, ngành cứu người và bảo vệ sức khỏe con người, dẫu bất cứ trong hoàn cảnh thế nào, vẫn chăm lo cho sức khỏe và hạnh phúc con người.
Và họ xứng đáng được gọi là những thiên thần áo trắng, những thiên thần không vụ lợi.
* Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả.
