Hành vi vi phạm trắng trợn
Viện KSND tối cao mới ban hành cáo trạng truy tố 27 bị can trong vụ án Công ty Thái Dương và các đơn vị liên quan khai thác trái phép đất hiếm ở mỏ Yên Phú (Yên Bái).
Bị can Đoàn Văn Huấn - Chủ tịch Công ty Thái Dương, bị cáo buộc 3 tội danh: Vi phạm quy định về thăm dò, khai thác tài nguyên; Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng; Gây ô nhiễm môi trường.
Công ty Thái Dương được Bộ TN&MT (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cấp Giấy phép khai thác khoáng sản vào tháng 6/2013 cho phép khai thác đất hiếm bằng phương pháp lộ thiên tại khu vực xã Yên Phú, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái, thời gian khai thác đến tháng 7/2021.
Tháng 8/2021, Bộ TN&MT đã cấp giấy phép gia hạn thời hạn khai thác cho Công ty Thái Dương đến tháng 7/2028.
Bị can Đoàn Văn Huấn (trái) - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc và Nguyễn Văn Chính - Phó tổng giám đốc Công ty Thái Dương.
Theo quy định của pháp luật lúc đó, thì công ty này trước khi bắt đầu khai thác phải có trách nhiệm nộp thiết kế mỏ được thẩm định, phê duyệt cho cơ quan quản lý nhà nước về khoáng sản theo quy định.
Ngoài ra, quá trình khai thác phải thực hiện đầy đủ quy định của pháp luật có liên quan và quy định tại Giấy phép; quặng đất hiếm phải chế biến thành oxit đất hiếm có độ sạch 99,9%, được cung cấp cho các ngành công nghiệp trong nước và xuất khẩu; quặng sắt được cung cấp cho các cơ sở luyện gang thép trong nước.
Tuy nhiên, sau khi được cấp Giấy phép khai thác, từ năm 2019 - 2023, Đoàn Văn Huấn - Chủ tịchHĐQT, Tổng Giám đốc Công ty Thái Dương đã chỉ đạo Nguyễn Văn Chính - Phó Tổng giám đốc và Nguyễn Quang Mạnh - Giám đốc điều hành mỏ và các nhân viên tiến hành khai thác quặng đất hiếm trái phép khi chưa đủ điều kiện.
Theo dự án khai thác được Bộ Công thương thẩm định năm 2013, Đoàn Văn Huấn sẽ hợp tác với đối tác Nhật để xây dựng nhà máy chế biến sâu đất hiếm.
Tuy nhiên, sau khi được cấp Giấy phép khai thác, Huấn không hợp tác với các công ty Nhật Bản mà hợp tác với Lưu Vũ (quốc tịch Trung Quốc) để xây dựng nhà máy thủy luyện, không đảm bảo điều kiện chế biến sâu, nên chỉ sơ chế quặng đất hiếm tạo ra sản phẩm là tổng oxit đất hiếm có độ sạch chỉ 18-20%.
Hàm lượng trên không thể chế biến, chiết tách-tinh chế để tạo ra sản phẩm là các oxit đất hiếm riêng rẽ có độ sạch 99,9% như điều kiện được nêu trong Giấy phép khai thác.
Tiếp đó, công ty của Huấn đã "bán tinh quặng sắt cho doanh nghiệp thương mại, không đúng đối tượng theo quy định phải là các cơ sở luyện gang thép trong nước".
Cáo trạng xác định, từ năm 2019 - 2023, Đoàn Văn Huấn đã chỉ đạo Nguyễn Văn Chính, và Nguyễn Quang Mạnh tổ chức khai thác trái phép quặng đất hiếm và quặng sắt tại mỏ đất hiếm Yên Phú với tổng trị giá 864 tỷ đồng.
Trong đó, đã bán trái phép 1.000 tấn tinh quặng đất hiểm có hàm lượng TREO (tổng các oxit đất hiếm) từ 18-20% thu được hơn 403 tỷ đồng và 280 nghìn tấn tỉnh quặng sắt thu được hơn 333 tỷ đồng; tổng số tiền thu được hơn 736 tỷ đồng.
Cụ thể, số quặng trên được Thái Dương bán cho Công ty Hợp Thành Phát lượng quang trị giá hơn 80 tỷ đồng, nhưng chỉ khai thuế hơn 15 tỷ đồng, hay bán cho Công ty Đất hiếm Việt Nam hơn 142 tỷ đồng, nhưng chỉ xuất hóa đơn hơn 10 tỷ đồng. Hành vi trên của nhóm công ty bị cáo buộc tội "Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng".
Thủ đoạn hợp thức hóa để buôn lậu sang nước ngoài
Không chỉ bán "sai địa chỉ" trong nước, Công ty Thái Dương của Đoàn Văn Huấn còn kết hợp bán lậu đất hiếm sang Trung Quốc.
Theo cáo trạng thể hiện, cuối năm 2021, Lưu Đức Hoa (quốc tịch Trung Quốc) đã mua hơn 2.000 tấn đất hiếm hàm lượng 14-17% của Đoàn Văn Huấn.
Để có xưởng chế biến quặng nhằm vận chuyển về Trung Quốc, Lưu Đức Hoa thuê đất của Nguyễn Thanh Đoàn - Tổng giám đốc Công ty Trường Sơn để thực hiện xây dựng tại Hải Phòng.
Nhà máy chế biến đất hiếm của Công ty Thái Dương tại Yên Bái.
Để đối phó cơ quan chức năng khi vận chuyển số tinh quặng từ Mô Yên Phú về Hải Phòng, theo yêu cầu của Hoa, Đoàn Văn Huấn và Nguyễn Thanh Đoàn ký Hợp đồng với nội dung Công ty Trường Sơn nhận gia công làm giàu tinh quặng đất hiếm cho Công ty Thái Dương.
Ngoài ra, để làm thủ tục nhập cảnh và đăng ký cấp phép lao động cho các công nhân, chuyên gia Trung Quốc do Lưu Đức Hoa thuê sang Việt Nam để chế biến, pha trộn đất hiếm, Nguyễn Thanh Đoàn sử dụng pháp nhân Công ty Trường Sơn để đăng ký lao động tại Sở LĐTB&XH Tp.Hải Phòng, giúp Hoa hợp thức hóa thủ tục.
Do nguồn gốc quặng đất hiếm mua của Huấn không có hóa đơn, giấy tờ hợp pháp và chưa đủ hàm lượng TREO ≥ 95% để xuất khẩu theo quy định nên Hoa đã chỉ đạo sử dụng toàn bộ hơn 2.000 tấn đất hiếm để trộn hóa chất, nhiệt luyện, thủy luyện tạo thành hỗn hợp Oxalate chứa tinh quặng đất hiếm nhằm che giấu cơ quan chức năng khi xuất khẩu.
Đồng thời, Lưu Đức Hoa thuê Khâu Vỹ Bưng (Trung Quốc) làm thủ tục xuất khẩu hàng hóa, khai báo là "Hỗn hợp chất Oxalate" xuất từ Việt Nam sang Trung Quốc.
Khâu Vỹ Bưng trao đổi với Leng Kai - Giám đốc kinh doanh Công ty WidelyStar Logistics Việt Nam tìm kiếm, liên hệ với Trần Đức - Giám đốc Công ty Cung ứng Việt và Công ty Dương Liễu để làm thủ tục ủy thác xuất khẩu. Trần Đức đã nhận xuất khẩu hàng hóa với chi phi 7 - đến 10 triệu đồng/1 container.
Do hàng hóa không có chứng từ nguồn gốc, không xác định được chủ sở hữu và không có hợp đồng ngoại thương thể hiện việc mua bán nên Trần Đức đã chỉ đạo sử dụng pháp nhân với "công ty ma" do Đức lập nên để làm các hóa đơn thương mại, mở tờ khai hải quan.
Việc Trần Đức làm hồ sơ, khai báo hải quan gian dối vi phạm quy định tại điểm a khoản 2 Điều 10 Luật Hải quan; qua đó xuất khẩu trái pháp luật số quặng đất hiếm của Lưu Đức Hoa về Trung Quốc.
Với thủ đoạn nêu trên, Trần Đức đã mở 8 tờ khai tại Chi cục Hải quan công Đinh Vũ, Hải Phòng, khai báo xuất khẩu mặt hàng là "Hỗn hợp chất Oxalate" trị giá khai báo hơn 500.000 USD (khoảng hơn 12 tỷ đồng) .
Theo lời khai, Huấn đã thỏa thuận bán cho Hoa số lượng quặng đất hiếm có trị giá là hơn 7,8 tỷ đồng để Lưu Đức Hoa tiếp tục chế biến rồi "tuồn" sang Trung Quốc.
