Vì sao càng lớn chúng ta càng ít hạnh phúc?
Bạn có nhớ về quãng thời gian lúc bé, khi đó bạn có phải là một đứa trẻ rất dễ cười không? Nếu bạn không thể nhớ dáng vẻ của mình thuở ấy, vậy hãy quan sát những đứa bé xung quanh. Có phải chúng rất dễ hài lòng với những thứ đơn giản không? Chỉ một que kem, một món quà nhỏ, hay thậm chí là một vũng nước mưa dường như cũng có thể khiến chúng vui cười hạnh phúc. Nhưng khi trưởng thành, chúng dần đánh mất trạng thái hồn nhiên ấy, thay vào đó là sự so sánh, cạnh tranh đầy lo lắng.
Giáo sư Bruce Hood.
Theo Giáo sư Bruce Hood, vấn đề không nằm ở thế giới bên ngoài mà là do chúng ta chưa học được cách chuyển đổi nhận thức về bản thân để trở nên hạnh phúc hơn. Trong cuốn sách “Cội nguồn của hạnh phúc” (tựa gốc: The Science of Happiness: Seven Lessons for Living Well), Bruce Hood chỉ ra rằng phần lớn trẻ nhỏ đều xem mình là trung tâm, hay còn gọi là tính duy kỷ. Tâm trí chúng gần như không có chỗ cho sự hối tiếc về quá khứ hay lo lắng về tương lai.
Khi lớn lên và bước vào thế giới cạnh tranh của những kỳ thi, những mối quan hệ, các phương tiện truyền thông xã hội và công việc, chúng nhận thấy mình không còn là trung tâm của sự chú ý nữa. Chúng phải học cách hòa hợp với những người khác cũng đang tranh đua để có được địa vị và sự công nhận.
Tuy vậy, chúng ta có thể vẫn còn bị mắc kẹt trong thế giới vị kỷ của chính mình, Tâm thế vị kỷ đó khiến chúng ta tập trung vào vấn đề của bản thân và cường điệu mọi thứ. Chúng ta không nghĩ người khác cũng có những vấn đề của riêng họ, hoặc nếu có thì vấn đề của họ cũng không thể sánh với vấn đề của mình. Nhưng nếu cứ khư khư giữ cái tôi là trung tâm thì sự vị kỷ đó có nguy cơ sẽ làm sai lệch góc nhìn của chúng ta và đưa chúng ta đến sự bất hạnh.
Bruce Hood cho biết: “Nếu muốn được hạnh phúc hơn, bản thân chúng ta cũng phải trải qua một sự chuyển đổi nhận thức nền tảng về cuộc sống của chính mình. Chúng ta phải từ bỏ ý niệm về một vũ trụ mà cái tôi ở vị trí trung tâm và xung quanh là những người khác, tức là chúng ta cần nhận ra vị trí của mình cũng như làm thế nào để có sự giao cảm giữa con người với nhau”.
Nhưng một vấn đề khác là, đôi khi chúng ta lại biến hạnh phúc thành mục tiêu bên ngoài bản thân. Chúng ta không ngừng so sánh với người khác, mơ tưởng về một tương lai sung túc hoặc lo lắng vì những thứ ngoài tầm kiểm soát. Chính những điều này đã khiến ta thoát ly khỏi hiện tại – nơi hạnh phúc thật sự diễn ra.
Bên cạnh đó, sự cô lập trong xã hội cũng là nguyên nhân khiến ta không cảm nhận được hạnh phúc. Ngày nay, với sự phát triển của công nghệ và mạng xã hội, chúng ta rất dễ dàng kết nối với mọi người ở khắp nơi trên thế giới. Tuy nhiên, ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy công nghệ đang khiến con người ít hạnh phúc hơn. Nghiên cứu của Đại học Pittsburgh năm 2017 chỉ ra rằng thời gian sử dụng mạng xã hội càng nhiều, người trẻ tuổi càng có xu hướng cảm thấy cô lập. Một nghiên cứu khác được thực hiện với hơn 1000 sinh viên đại học Trung Quốc cho thấy người càng cô đơn càng dễ lệ thuộc mạng xã hội để tìm kiếm sự kết nối, nhưng việc này lại khiến họ cảm thấy cô đơn hơn theo thời gian.
“Chúng ta hiện đang ở điểm xoay chiều trong quá trình phát triển của con người, giữa lúc lối sống hiện đại và các phát minh kỹ thuật số đang định hình cách chúng ta hành xử và lựa chọn thế giới mà chúng ta có thể sống. Ngày càng có nhiều người trong chúng ta chọn sống ở những đô thị đông đúc hơn, nhưng nghịch lý thay, chúng ta lại ngày càng trở nên cô lập hơn” – Brue Hood nhìn nhận.
Giải mã hạnh phúc
Với vai trò của một nhà nghiên cứu khoa học, Giáo sư Bruce Hood luôn mong muốn giải mã hạnh phúc dựa trên sức mạnh của dữ liệu và bằng chứng để đưa ra những đúc kết thuyết phục về việc làm thế nào để có một cuộc sống hạnh phúc. Qua bốn thập niên nghiên cứu về khoa học thần kinh và tâm lý học phát triển, ông khẳng định rằng hạnh phúc là một trạng thái có thể rèn luyện.
Trong cuốn sách “Cội nguồn của hạnh phúc”, Bruce Hood không chỉ giúp người đọc hiểu được gốc rễ của những điều khiến chúng ta không hạnh phúc mà còn cung cấp những phương pháp để ta hạnh phúc hơn thông qua bảy bài học mà ông đã đúc kết. Bảy bài học đó bao gồm:
Chuyển đổi cái tôi – chứng minh rằng tính vị kỷ bẩm sinh dễ dẫn đến bất hạnh, hạnh phúc tăng khi ta giảm tập trung vào bản thân. Kế đến, bài học thứ hai: Tránh sự cô lập – cho thấy con người là sinh vật xã hội và sự cô lập sẽ làm suy yếu sức khỏe tinh thần và thể chất. Trong bài học thứ ba: Khước từ những so sánh tiêu cực – hiểu cơ chế so sánh cố hữu của bộ não, từ đó học cách từ bỏ sự so sánh để nâng cao hạnh phúc.
Ở bài học thứ tư, tác giả lại nhắc: Lạc quan hơn để hạnh phúc hơn – chứng minh não bộ thiên về tiêu cực, do đó cần rèn luyện sự lạc quan để tái cấu trúc cách xử lý thông tin. Còn bài học thứ năm: Kiểm soát sự chú ý – phát triển khả năng tập trung thay vì để tâm trí trôi dạt, bởi vì hạnh phúc chỉ đến khi biết tập trung vào hiện tại. Và bài học thứ sáu: Kết nối với người khác – chứng minh lợi ích tâm lý từ sự gắn kết xã hội. Cuối cùng, bài học thứ bảy: Đứng ngoài cái tôi – học cách nhìn thế giới bằng một lăng kính vị tha hơn, để thấy rằng hạnh phúc không chỉ là của riêng ta.
Ông đã áp dụng những bài học này với các học viên trong khóa học thí điểm “Khoa học về hạnh phúc” tại trường Đại học Bristol. Kết quả các số liệu đo lường mức độ hạnh phúc trên các học viên đều cho thấy mức tăng đáng kể các điểm số tích cực: 10-15% trong vòng mười tuần của khóa học.
Thực tế mà nói, thiên kiến vị kỷ luôn tồn tại bên trong chúng ta, nhưng chúng ta có thể tự huấn luyện để suy nghĩ vị tha hơn. Đạt được sự cân bằng giữa tính vị kỷ và vị tha là điều cốt yếu mà Bruce Hood muốn truyền đạt thông qua cuốn sách của mình.
Bằng cách cân bằng giữa vị kỷ và vị tha, chúng ta không chỉ mang lại lợi ích cho người khác mà còn giúp ích cho chính mình. Khi vị tha, cái tôi của chúng ta thu nhỏ lại, mối quan hệ của chúng ta với người khác cũng vì thế có tính hỗ tương nhiều hơn. Điều này giúp chúng ta nhìn nhận đúng các vấn đề và góp phần làm cho tâm trí chúng ta bớt nặng nề hơn. Ông nhấn mạnh, con đường đi đến hạnh phúc tốt nhất là bớt vị kỷ và sống vì người khác nhiều hơn.
“Không nhất thiết ‘hoặc ta, hoặc người khác’ được hạnh phúc. Ích kỷ và vị tha là hai mặt của một đồng xu. Đôi khi chúng ta đãi ngộ chính mình và đôi khi chúng ta đãi ngộ người khác. Cả hai chiều hướng này đều có thể khiến chúng ta hạnh phúc, nhưng điều thú vị là chúng ta sẽ trải nghiệm những hương vị hạnh phúc khác nhau khi ở những cơ chế hành vi tác động đến bản thân khác nhau. Hành vi vị kỷ tạo ra hạnh phúc nhất thời, trong khi hành vi vị tha hướng tới người khác đưa đến trạng thái hạnh phúc chân thật và lâu bền hơn” - Bruce Hood đúc kết.
Với sự kết hợp giữa dữ liệu khoa học và thông điệp nhân văn, “Cội nguồn của hạnh phúc” đã mang đến một góc nhìn hoàn toàn mới mẻ về nguồn gốc của hạnh phúc và những trở ngại trên con đường tìm kiếm xưa nay của chúng ta.
Nói về cuốn sách, Daniel Gilbert – Giáo sư Tâm lý học tại Đại học Harvard kiêm tác giả quyển sách bán chạy Stumbling on Happiness – nhận xét: “Cội nguồn của hạnh phúc là một quyển sách xuất sắc dựa trên một nền tảng khoa học mới, được viết bằng sự thông tuệ và dí dỏm, cung cấp những bài học rõ ràng và có giá trị giúp bạn sống một đời sống tối ưu. Một quyển sách rất đáng đọc!”
Bruce Hood là Giáo sư Tâm lý học Phát triển xã hội tại Đại học Bristol, Anh, từ năm 1999. Ông có bằng tiến sĩ khoa học thần kinh từ Đại học Cambridge và từng giảng dạy tại UCL, MIT và Harvard. Nghiên cứu của ông tập trung vào sự phát triển trẻ em, nhận dạng bản thân và tính tự chủ, đồng thời trong 5 năm gần đây, ông nghiên cứu về cách con người trở nên hạnh phúc hơn. Ông đã xuất bản năm cuốn sách khoa học phổ thông, trong đó có cuốn Cội nguồn của hạnh phúc. Bruce Hood là thành viên danh dự của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ, Học viện Hoàng gia Anh và Hiệp hội Tâm lý học Anh. Ông cũng thường xuất hiện trên truyền hình, đài phát thanh và từng tham gia loạt phim tài liệu Living in the Future’s Past đoạt giải năm 2019.
Cuốn sách "Cội nguồn của hạnh phúc" có QĐXB số 3322/QĐXB-NXBDT cấp ngày 14/8/2025.
