Bảo vệ nhà đầu tư trước những mô hình thiếu minh bạch
Theo số liệu của Hiệp hội Blockchain Việt Nam, giai đoạn 2021-2022, Việt Nam nằm trong top 3 thế giới về tỉ lệ người dân sở hữu tài sản số (tương đương 21% dân số Việt Nam sở hữu), chỉ sau UAE và Mỹ. Dòng tài sản số vào Việt Nam năm 2023 đạt 120 tỷ USD, theo báo cáo của tổ chức phân tích thị trường Chainalysis.
Điều đó cho thấy số lượng người Việt tham gia đầu tư vào tiền mã hóa và các tài sản kỹ thuật số khác đã tăng nhanh trong những năm gần đây.
Tuy nhiên, do chưa có quy định pháp lý rõ ràng, hầu hết các giao dịch này đang diễn ra trên các nền tảng quốc tế hoặc thị trường không chính thức, khiến việc giám sát và thu thuế gặp nhiều khó khăn.
Bộ Tài chính nghiên cứu thí điểm sàn giao dịch tài sản số nhằm tạo ra một môi trường giao dịch minh bạch, an toàn hơn.
Trong bối cảnh trên, Bộ Tài chính đang nghiên cứu thí điểm sàn giao dịch tài sản số nhằm tạo ra một môi trường giao dịch minh bạch, an toàn hơn. Đây được xem là bước đi quan trọng giúp Việt Nam tiếp cận với xu hướng tài chính số toàn cầu, đồng thời nâng cao khả năng quản lý và giám sát thị trường tiền mã hóa.
Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội, việc triển khai sàn giao dịch này cũng đặt ra nhiều thách thức về pháp lý, quản trị rủi ro và tác động đến hệ thống tài chính truyền thống.
Ông Phan Dũng Khánh, Giám đốc tư vấn đầu tư Công ty Chứng khoán Maybank, nhận định rằng việc triển khai sàn giao dịch tiền số và tài sản số là hợp lý và cần thiết. Theo ông, đây là bước đi phù hợp với chủ trương của Chính phủ trong việc "bỏ tư duy không quản được thì cấm", đặc biệt khi Việt Nam đang thúc đẩy ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) vào phát triển kinh tế.
Cần khung pháp lý cho tài sản số"Việt Nam hiện nằm trong nhóm các quốc gia có tỉ lệ sở hữu tài sản số cao trên thế giới, dù chưa có hành lang pháp lý rõ ràng. Nếu tạo khung pháp lý và thử nghiệm sàn giao dịch chính thức, Nhà nước không chỉ có thể kiểm soát tốt hơn mà còn tận dụng công nghệ để phát triển kinh tế, thu thuế từ các giao dịch này", ông Phan Dũng Khánh phân tích.
Ông Phan Dũng Khánh cũng nhấn mạnh rằng, theo quy định hiện hành, VNĐ là đồng tiền duy nhất được phép sử dụng trong giao dịch thương mại tại Việt Nam.
Vì vậy, nếu tài sản số được đưa vào khuôn khổ pháp lý và quản lý chặt chẽ, các hành vi lợi dụng tài sản số để lừa đảo thông qua các sàn giao dịch trái phép sẽ bị hạn chế. Điều này giúp bảo vệ nhà đầu tư trước những mô hình kêu gọi đầu tư thiếu minh bạch, đồng thời đảm bảo thị trường phát triển theo hướng an toàn và bền vững.
Để mô hình thí điểm sàn giao dịch tài sản số vận hành hiệu quả, các chuyên gia cho rằng Nhà nước cần đóng vai trò đi đầu dẫn dắt trong xây dựng, giám sát và điều tiết thị trường.
Cụ thể, cần có các quy định về cấp phép, giám sát hoạt động sàn giao dịch, kiểm soát rủi ro, chống rửa tiền và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư. Nếu làm tốt, Việt Nam không chỉ kiểm soát được các tác động tiêu cực của tài sản số mà còn tận dụng được tiềm năng của công nghệ blockchain để phát triển nền kinh tế số.
Ba thách thức lớn khi xây dựng hành lang pháp lý cho tài sản số
Dưới góc độ pháp lý, Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch công ty Luật SBLaw cho rằng Việt Nam đang đối mặt với ba thách thức lớn khi xây dựng hành lang pháp lý cho tài sản số.
Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch Công ty Luật SBLaw nhận định Việt Nam đang đối mặt với ba thách thức lớn khi xây dựng hành lang pháp lý cho tài sản số.
Thứ nhất, thiếu khung pháp lý rõ ràng và nhất quán. Hiện nay, tài sản số chưa được công nhận trong các văn bản quan trọng như Bộ luật Dân sự 2015 hay Luật Đầu tư 2020, gây khó khăn trong xác lập quyền sở hữu, giao dịch, thừa kế, cầm cố, thế chấp và giải quyết tranh chấp.
Thứ hai, rủi ro pháp lý về phòng chống rửa tiền, gian lận tài chính. Do tính ẩn danh cao, giao dịch tài sản số có thể bị lợi dụng vào hoạt động phi pháp như trốn thuế, tài trợ khủng bố. Việt Nam cần xác định cơ quan quản lý chính, đảm bảo sự phối hợp giữa Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công an, Bộ Tài chính và hợp tác quốc tế trong giám sát giao dịch xuyên biên giới.
Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch công ty Luật SBLaw.
Thứ ba, cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và kiểm soát pháp lý. Việc ban hành quy định pháp luật về tài sản số cần tính đến yếu tố đổi mới sáng tạo, tránh kìm hãm sự phát triển của công nghệ blockchain, fintech và tài chính phi tập trung.
Theo đó, ông Hà khuyến nghị, để đảm bảo thị trường tài sản số phát triển bền vững, Việt Nam cần xây dựng khung pháp lý đầy đủ và nhất quán. Đồng thời cần giám sát chặt chẽ các sàn giao dịch tài sản mã hóa. Chỉ những sàn đáp ứng điều kiện về vốn, công nghệ, bảo mật và có cơ chế bảo vệ nhà đầu tư mới được cấp phép hoạt động.
Tiếp đó là kiểm soát rủi ro và phòng chống rửa tiền. Tài sản mã hóa tiềm ẩn nguy cơ rửa tiền, tài trợ khủng bố, nên cần áp dụng quy trình KYC (xác minh danh tính) và AML (chống rửa tiền). Các sàn giao dịch phải giám sát giao dịch bất thường, báo cáo cơ quan chức năng khi có dấu hiệu vi phạm.
Bên cạnh đó, nhà đầu tư cũng cần được cung cấp thông tin minh bạch về rủi ro, tránh bị lừa đảo hoặc đầu tư theo phong trào. Nhà nước có thể xem xét cơ chế bảo hiểm hoặc quỹ bảo vệ nhà đầu tư để hạn chế thiệt hại khi xảy ra sự cố. Việt Nam có thể tham khảo mô hình quản lý của các nước như Singapore, Nhật Bản để xây dựng chính sách phù hợp, vừa bảo vệ nhà đầu tư, vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
Nhìn chung, việc thí điểm sàn giao dịch tiền số tại Việt Nam là một bước đi quan trọng, mở ra cơ hội phát triển thị trường tài sản số. Để đảm bảo sự minh bạch, an toàn và bền vững, cần xây dựng khung pháp lý đồng bộ, giám sát chặt chẽ, kiểm soát rủi ro và bảo vệ nhà đầu tư.
