Ngày 28/10, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội thảo luận ở hội trường về Báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề "việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành".
Vấn đề thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn nhận được sự quan tâm, đóng góp ý kiến của nhiều ĐBQH.
Nhiều nơi chưa hình thành thói quen tách riêng rác tái chế
Tham gia góp ý kiến, ĐBQH Trần Nhật Minh (đoàn Nghệ An) cho rằng, việc thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt là vấn đề có tác động trực tiếp đến đời sống của từng người dân, từng hộ gia đình nhưng đồng thời cũng là một trong những nguồn phát sinh ô nhiễm lớn nhất hiện nay.
Mặc dù quy định phân loại rác tại nguồn theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã chính thức có hiệu lực trên phạm vi toàn quốc từ ngày 1/1/2025, tuy nhiên, sau gần 1 năm triển khai, thực tế việc phân loại rác tại nguồn của nhiều địa phương vẫn còn ì ạch, thậm chí chưa được bắt đầu, khiến dư luận đặt ra nhiều câu hỏi về những nút thắt trong khâu thực thi.
Chính sự chậm trễ, thiếu đồng bộ này đã khiến tình trạng ô nhiễm môi trường từ chất thải sinh hoạt vẫn chưa được giảm thiểu.
"Nếu không có giải pháp tổng thể, chất thải rắn sinh hoạt sẽ tiếp tục là nguyên nhân chính làm gia tăng các điểm ô nhiễm nghiêm trọng và các điểm nóng môi trường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống người dân", ông Minh nói.
ĐBQH Trần Nhật Minh (Ảnh: Media Quốc hội).
Theo ông, nguyên nhân dẫn đến sự chậm trễ trong triển khai chính sách ngoài khó khăn về cơ sở hạ tầng, thói quen của xã hội cũng là một nút thắt khó tháo gỡ.
Nhiều thế hệ người dân đã quen với việc bỏ chung tất cả rác vào một túi nilon duy nhất để đưa công nhân vệ sinh mang đi. Việc thay đổi thói quen này không thể thực hiện trong một sớm, một chiều mà cần một quá trình lâu dài, liên tục và được giám sát chặt chẽ.
"Một số người đã thử phân loại nhưng khi thấy xe rác gom tất cả vào một chỗ, dần dần họ mất niềm tin, cho rằng sự nỗ lực của mình là vô ích, từ đó việc hình thành thói quen phân loại bền vững trở nên khó khăn, thậm chí bị chững lại", ông Minh nói.
Bên cạnh đó, ông Minh cũng nêu nguyên nhân công tác truyền thông chưa đạt hiệu quả, không ít người dân vẫn lúng túng khi được hỏi về cách phân loại cụ thể, chưa rõ đâu là rác thải, rác tái chế, đâu là rác hữu cơ và phân loại để làm gì khi cuối cùng rác có thể lại bị thu gom chung?
Hiện nay, nhiều địa phương chưa ban hành định mức kinh tế kỹ thuật, đơn giá thu gom, vận chuyển, xử lý rác dẫn đến khó khăn trong việc ký kết hợp đồng dịch vụ với các đơn vị công ích.
Tham gia nêu ý kiến, ĐBQH Chu Thị Hồng Thái (đoàn Lạng Sơn) cho rằng, việc triển khai phân loại rác thải tại nguồn đã có quy định từ năm 2022 nhưng nhiều nơi vẫn chưa thực hiện được do thiếu hạ tầng.
Trên thực tế, việc phân loại rác thải tại nguồn đã được nhiều địa phương triển khai khá quyết liệt. Tuy nhiên, trong quá trình thu gom, phần lớn các loại rác thải vẫn được thu gom chung, dẫn đến việc phân loại của người dân không phát huy được ý nghĩa và hiệu quả thực tế do nhiều doanh nghiệp, đơn vị thu gom rác thải còn hạn chế về đầu tư công nghệ, kỹ thuật trong thu gom, phân loại rác thải.
ĐBQH Hoàng Quốc Khánh (Ảnh: Media Quốc hội).
Trong khi đó, ĐBQH Hoàng Quốc Khánh (đoàn Lai Châu) nêu thực tế người dân ở nhiều nơi chưa hình thành thói quen tách riêng rác tái chế, rác hữu cơ và rác còn lại; cơ sở hạ tầng phục vụ phân loại còn thiếu như: thùng rác chuyên dụng, xe thu gom; chưa có cơ sở tái chế phù hợp, đồng thời chưa có quy định về chế tài rõ ràng, thống nhất giữa các địa phương.
Cần đồng bộ trong hệ thống thu gom rác thải
Theo ĐBQH Trần Nhật Minh, việc phân loại rác tại nguồn có thể đạt được hiệu quả cao cần đảm bảo được các yếu tố: Đó là sự đồng bộ trong hệ thống thu gom rác thải. Để chính sách khả thi, cần đầu tư kinh phí để có hệ thống thu gom, vận chuyển, xử lý riêng biệt cho từng loại rác, các địa phương cần đầu tư vào cơ sở hạ tầng đồng bộ, có nhà máy tái chế, xử lý rác hữu cơ, rác thải nguy hại tương ứng.
Cùng với đó, nâng cao nhận thức và ý thức của người dân. Nếu người dân hiểu rõ lợi ích cũng như thấy rõ tác dụng của việc phân loại giúp giảm ô nhiễm, tiết kiệm tài nguyên, giảm chi phí xử lý rác, họ sẽ thực hiện nghiêm túc hơn. Chính vì vậy, cần có các chương trình giáo dục, tuyên truyền rộng qua trường học truyền thống, khu dân cư để thay đổi thói quen.
Tiếp nữa là cơ chế giám sát và chế tài xử phạt nghiêm minh, nếu không có cơ chế giám sát chặt chẽ và chế tài mạnh, người dân sẽ không có động lực tuân thủ.
Cần xây dựng lộ trình triển khai phù hợp theo từng địa phương. Theo đại biểu không thể áp dụng mô hình chung cho tất cả các địa phương vì điều kiện kinh tế, hạ tầng xử lý rác thải ở từng vùng rất khác nhau, đặc biệt là giữa các vùng đô thị và nông thôn, giữa vùng tập trung đông dân cư và vùng ít dân cư.
ĐBQH Chu Thị Hồng Thái (Ảnh: Media Quốc hội).
Đại biểu Chu Thị Hồng Thái kiến nghị Đoàn giám sát nghiên cứu và đưa vào nghị quyết của Quốc hội về công tác quản lý, thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt cần tiếp tục đổi mới toàn diện công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt, đảm bảo đồng bộ từ phân loại, thu gom đến xử lý cuối cùng.
Chính phủ và các địa phương cần rà soát điều chỉnh quy hoạch các khu xử lý chất thải rắn liên vùng, ưu tiên áp dụng công nghệ hiện đại, thân thiện môi trường, giảm dần tỉ lệ chôn lấp trực tiếp; đẩy mạnh phân loại rác thải nguồn gắn với cơ chế thu gom, vận chuyển, xử lý riêng biệt, khắc phục tình trạng phân loại hình thức gây lãng phí nguồn lực xã hội.
Nhà nước cần có chính sách khuyến khích xã hội hóa đầu tư, hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã ứng dụng công nghệ xử lý rác thải hiện đại, tái chế chất thải, sản xuất phân bón, đốt rác phát điện.
Đồng thời, sớm hoàn thiện cơ chế tài chính môi trường, trong đó có chính sách thu phí theo lượng rác phát sinh, hỗ trợ từ quỹ bảo vệ môi trường cho các dự án xử lý tiên tiến. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các cơ sở gây ô nhiễm dài.
ĐBQH Hoàng Quốc Khánh cho rằng phân loại rác tại nguồn là giải pháp căn cơ, hướng tới xây dựng lối sống xanh, tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường bền vững, để đạt hiệu quả cần có sự vào cuộc đồng bộ của nhà nước, doanh nghiệp và toàn xã hội, đặc biệt là ý thức tự giác của mỗi người dân trong việc giữ gìn môi trường sống xanh, sạch, đẹp và an toàn.
