Trẻ dưới 1 tuổi được nhận nuôi chiếm đa số
Tại Hội nghị tổng kết Luật Nuôi con nuôi do Bộ Tư pháp tổ chức vào chiều 25/11, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc khẳng định Luật Nuôi con nuôi đã tạo nền tảng pháp lý quan trọng, giúp Việt Nam thực hiện hiệu quả Công ước La Hay và mở rộng hội nhập trong lĩnh vực chăm sóc thay thế.
Theo báo cáo, tính đến 30/6/2025, cả nước đã giải quyết hơn 44.000 hồ sơ nuôi con nuôi, trong đó gần 40.000 trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt được nhận nuôi trong nước. Trẻ dưới 1 tuổi chiếm gần một nửa số trường hợp, cho thấy xu hướng các gia đình ưu tiên nhận nuôi trẻ nhỏ.
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc cho biết Bộ Tư pháp đang khẩn trương hoàn thiện hồ sơ dự án Luật sửa đổi trên cơ sở tổng kết toàn quốc và góp ý từ các chuyên gia, địa phương.
Ông Nguyễn Thanh Ngọc - Thứ trưởng Bộ Tư pháp phát biểu tại hội nghị.
Tp.Hồ Chí Minh là địa phương dẫn đầu về số lượng giải quyết hồ sơ, song cũng là nơi bộc lộ nhiều vướng mắc trong quá trình áp dụng luật. Tại hội nghị, đại diện sở Tư pháp thành phố cho biết bất cập phổ biến nhất là các trường hợp nuôi con nuôi thực tế nhưng không thể đăng ký do hạn chế về chủ thể, đặc biệt là người xuất gia, người đứng đầu cơ sở tôn giáo hoặc người cao tuổi.
Bên cạnh đó, nhiều cha mẹ nuôi cũng không thực hiện nghĩa vụ báo cáo định kỳ, trong khi luật chưa có biện pháp xử lý. Một loạt khâu xác minh nhân thân trẻ bị bỏ rơi vẫn kéo dài do thiếu sự phối hợp liên ngành; hồ sơ giữa các cơ sở dữ liệu dân cư, cư trú, y tế, lý lịch tư pháp chưa đồng bộ, khiến địa phương phải thực hiện xác minh thủ công.
Một số cơ sở nuôi dưỡng lại chưa rà soát, lập danh sách trẻ cần tìm gia đình thay thế theo luật, dẫn đến tỷ lệ trẻ được nhận nuôi từ các cơ sở này còn thấp.
Đại diện Sở Tư pháp Nghệ An nêu ý kiến.
Đại diện Sở Tư pháp Nghệ An nêu thêm hàng loạt hạn chế khác như: Tiêu chí đánh giá điều kiện người nhận con nuôi còn chung chung; chưa có quy định độ tuổi tối đa khiến phát sinh trường hợp người quá cao tuổi nhận trẻ nhỏ; chưa có quy định rõ về chấm dứt việc nuôi con nuôi trong nhiều tình huống thực tế.
Cục Bà mẹ và Trẻ em (Bộ Y tế) cũng cho biết, hiện chưa có chế tài xử lý cha mẹ nuôi nước ngoài không gửi báo cáo định kỳ, trong khi chính sách khuyến khích nhận con nuôi trong nước vẫn còn mờ nhạt.
Đảm bảo giám sát chặt sẽ sau khi nhận con nuôi
Từ thực tiễn trên, các địa phương đề nghị sửa đổi theo hướng hoàn thiện toàn diện khung pháp lý, trong đó cần làm rõ tiêu chí về sức khỏe - kinh tế - chỗ ở của người nhận con nuôi, quy định độ tuổi tối đa của cha mẹ nuôi; bổ sung chế tài đối với hành vi lợi dụng nuôi con nuôi để trục lợi hoặc xâm hại trẻ em; hoàn thiện quy định về chấm dứt nuôi con nuôi vì lợi ích của trẻ và việc thu hồi Giấy chứng nhận nuôi con nuôi trong các trường hợp cần thiết.
Các ý kiến cũng đề nghị Bộ Tư pháp đẩy mạnh liên thông dữ liệu dân cư, cư trú, y tế, lý lịch tư pháp để rút ngắn thời gian xác minh; đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu chuyên ngành về nuôi con nuôi, giảm tình trạng phải xác minh lặp lại.
Đại diện các địa phương tham dự hội nghị, thảo luận, góp ý kiến.
Lực lượng tư pháp - hộ tịch cấp cơ sở cần được tập huấn thường xuyên, nhất là tại các địa phương vừa sắp xếp đơn vị hành chính.
Đại diện Cục Bà mẹ và Trẻ em đề nghị tăng cường truyền thông về chăm sóc thay thế và khuyến khích gia đình trong nước nhận con nuôi để bảo đảm trẻ được sống trong môi trường gia đình.
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc cho rằng, xây dựng Luật phải hướng tới sự nhân văn là "chọn gia đình cho trẻ". Bởi, chúng ta có thể xác minh, thẩm tra được hoàn cảnh, thành phần gia đình nhận con nuôi để đảm bảo trẻ được nhận nuôi có điều kiện tốt. Ông Ngọc cũng lưu ý, không loại trừ đến trường hợp lợi dụng nhận con nuôi để bóc lột sức lao động của trẻ. Do đó, cần theo dõi nắm bắt tình hình của trẻ sau khi được nhận nuôi.
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc nhấn mạnh cần phải nắm bắt sát sao tình hình của trẻ sau khi được nhận nuôi.
Do đó, vị Thứ trưởng nhấn mạnh, nếu người nhận nuôi không báo cáo là mình không biết là không được. Sau khi nhận con rồi thì đưa trẻ có được nuôi tốt không, đảm bảo không mới là vấn đề quan trọng.
Kết luận hội nghị sau đó, Thứ trưởng Bộ Tư pháp đánh giá cao những đề xuất sát thực từ địa phương và các bộ, ngành. Ông khẳng định đây sẽ là nguồn thông tin quan trọng để Bộ Tư pháp tiếp tục hoàn thiện dự thảo Luật sửa đổi, bảo đảm phù hợp thực tiễn và đáp ứng yêu cầu bảo vệ quyền trẻ em trong giai đoạn mới.
