Bài 1: "Chất độc mềm” và thách thức đối với thế hệ trẻ
Âm nhạc ngày nay không chỉ là giải trí mà còn là tác nhân định hình nhận thức và cảm xúc. Khi những ca khúc lệch chuẩn, lời ca thô tục hay giai điệu "gây nghiện" tràn lan, âm nhạc trở thành “ma túy nghệ thuật” tác động sâu sắc tới thẩm mỹ, hành vi và nhân cách của thế hệ trẻ, đặt ra thách thức lớn cho gia đình, nhà trường và xã hội trong việc định hướng giá trị.
Khi âm nhạc trở thành “ma túy nghệ thuật”
Sáng tạo nghệ thuật vốn là tiếng nói của tâm hồn, nhưng trong bối cảnh mạng xã hội bùng nổ, âm nhạc đang trở thành con dao hai lưỡi: vừa phổ biến nhanh chóng, vừa dễ bị biến dạng. Theo PGS.TS Nguyễn Thị Mỹ Liêm, Phó Chủ tịch Hội Âm nhạc TP Hồ Chí Minh, những năm gần đây, sự nhiễu loạn âm nhạc trên không gian mạng đã trở thành vấn đề đáng lo ngại.
.jpg)
Các trường học trên địa bàn TP Hồ Chí Minh đã mang âm nhạc dân tộc đến gần hơn với các em học sinh qua chương trình sân khấu học đường.
Dù đã có nhiều nghiên cứu, lý luận và phê bình, thực tế vẫn chứng kiến không ít sản phẩm vi phạm thuần phong mỹ tục, đi ngược truyền thống văn hóa Việt Nam. Nhiều nghệ sĩ vẫn tìm cách gây sốc, tạo scandal, dùng những tiết mục phản cảm để thu hút sự chú ý và nổi tiếng. Ngay cả các cơ quan quản lý cũng phải ra công văn yêu cầu chấn chỉnh các hoạt động âm nhạc có biểu hiện lệch chuẩn văn hóa.
PGS.TS Phan Quốc Anh, Ủy viên Ban chấp hành Hội Âm nhạc TP Hồ Chí Minh cũng nhận định, những ca khúc dung tục, hình ảnh phản cảm không chỉ làm méo mó giá trị thẩm mỹ mà còn dần hình thành chuẩn mực sai lệch trong nhận thức của giới trẻ. “Khi người nghe tiếp xúc liên tục với những sản phẩm đó, họ dễ coi đó là bình thường", PGS.TS Phan Quốc Anh nói.
Nhạc sĩ Trương Quang Lục ví những sản phẩm phản cảm này như “ma túy trong nghệ thuật”, cảnh báo hậu quả lâu dài nếu không có biện pháp tổng thể. Việc xử phạt hành chính chỉ là giải pháp tạm thời, không đủ sức răn đe. Hiện tượng này còn xuất phát từ việc nhiều ca sĩ trẻ thiếu nền tảng đào tạo chính quy về âm nhạc, dẫn đến ca từ thô tục, dung tục, đặc biệt trong rap.
ThS. Nguyễn Cẩm Lệ, chuyên viên Phòng Nghệ thuật, Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh phân tích: một nhạc sĩ được đào tạo chính quy ít nhất bốn năm sẽ có nền tảng vững về lý thuyết âm nhạc, ký xướng âm, hòa âm phối khí và thẩm mỹ. Thiếu nền tảng này, các sáng tác thường mang tính chung chung, “một màu” và dễ khai thác yếu tố giật gân để gây chú ý. Mạng xã hội và các chương trình giải trí còn tạo thêm áp lực, khiến thị hiếu công chúng, nhất là giới trẻ, dễ bị lệch lạc.
Nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung, đại diện Hội Âm nhạc TP Hồ Chí Minh nhấn mạnh: "Âm nhạc có tác động sâu sắc tới nhận thức xã hội. Một bài hát về cha mẹ giúp nhớ về cội nguồn, một ca khúc về Tổ quốc khơi dậy lòng yêu nước. Ngược lại, ca từ thô tục, bạo lực hay cổ súy lối sống buông thả sẽ tác động tiêu cực tới đạo đức và nhân cách người nghe”.
Nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung cũng ví người nhạc sĩ như người gieo hạt: "Âm nhạc không chỉ thỏa mãn cảm xúc cá nhân mà còn góp phần hình thành thẩm mỹ và nhân cách cộng đồng".
Định hướng giáo dục thẩm mỹ
Để tạo ra “lá chắn văn hóa” cho thế hệ trẻ, các chuyên gia đồng thuận cần có giải pháp đồng bộ: từ đào tạo, giáo dục, đến quản lý và truyền thông. ThS. Nguyễn Cẩm Lệ đề xuất tăng cường giáo dục thẩm mỹ từ nhà trường và gia đình, giúp học sinh cảm thụ âm nhạc, hiểu giá trị văn hóa và nhân văn. “Không chỉ dạy nhạc như một môn học phụ, mà phải giúp học sinh hiểu cái đẹp và giá trị đạo đức trong âm nhạc”, bà nhấn mạnh.
Trong khi đó, theo Tiến sĩ Hoàng Duẩn, Phó Trưởng khoa Quản lý Văn hóa nghệ thuật, Trường Đại học Văn hóa TP Hồ Chí Minh, giáo dục âm nhạc nên gắn liền với nhân cách và bắt đầu từ sớm. Trẻ em học cách cảm nhận cái đẹp từ cha mẹ, thầy cô, trước khi biết đến thần tượng. Ông cũng đề xuất cần tăng cường hậu kiểm các sản phẩm trực tuyến, xây dựng Luật Biểu diễn nghệ thuật nhằm tạo hành lang pháp lý cho sáng tạo và biểu diễn.
Nhạc sĩ Đinh Trung Cẩn, Phó Chủ tịch Hội Âm nhạc TP Hồ Chí Minh, Tổng Giám đốc Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam (VCPMC) nhấn mạnh trách nhiệm của từng chủ thể trong chuỗi sáng tạo: nhạc sĩ, ca sĩ, nhà sản xuất. “Chúng ta cần một khung pháp lý cụ thể để nghệ sĩ sáng tạo trong môi trường lành mạnh, đồng thời bảo vệ giá trị đạo đức và văn hóa”, ông nói.
Cuối cùng, ông Nguyễn Thọ Truyền, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP Hồ Chí Minh cho rằng cần định hướng âm nhạc phát triển theo hướng tích cực, kết nối cộng đồng và lan tỏa giá trị văn hóa Việt Nam. Hội Âm nhạc TP Hồ Chí Minh được kỳ vọng tiếp tục gắn kết nghệ sĩ, triển khai giáo dục đạo đức nghề nghiệp và định hướng sáng tác, biểu diễn phù hợp với thuần phong mỹ tục.
Bài cuối: Trách nhiệm gác cổng của người nghệ sĩ
