Những đóng góp thực tiễn, bám sát nguyện vọng của nhân dân
Trong tiến trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN), việc huy động trí tuệ và sự tham gia của các tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp là một yêu cầu khách quan.
Trong số đó, Hội Luật gia Việt Nam giữ vị trí đặc biệt bởi tính chất tập hợp lực lượng chuyên môn pháp lý rộng rãi, am hiểu sâu về pháp luật và công lý, kinh qua hoạt động thực tiễn, đúc kết nhiều kinh nghiệm quý báu trong quá trình hoạt động trong hệ thống chính trị.
Hội không chỉ là nơi tập hợp đội ngũ luật gia, luật sư, nhà khoa học pháp lý, Hội còn là chủ thể tích cực trong công tác phản biện xã hội, xây dựng và hoàn thiện pháp luật, góp phần khẳng định bản chất dân chủ, pháp quyền của Nhà nước.
Ban Chấp hành Hội Luật gia Việt Nam khóa XIV.
Tại Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH, được Đảng ta bổ sung năm 2011và Nghị quyết số 27 ngày 9/11/2022 Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới đều khẳng định yêu cầu tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN, đồng thời nhấn mạnh vai trò của các tổ chức xã hội - nghề nghiệp trong việc tham gia góp ý, phản biện chính sách, pháp luật.
Bên cạnh đó, Hiến pháp năm 2025 (sửa đổi, bổ sung) tại Điều 9 ghi nhận rõ Hội Luật gia - với tư cách là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam - có trách nhiệm "thực hiện giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước và pháp luật; góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN". Điểm tiến bộ là Hiến pháp 2025 đã bổ sung cơ chế buộc các cơ quan nhà nước phải xem xét, phản hồi ý kiến phản biện, tạo hiệu lực ràng buộc cho hoạt động của Hội.
Cùng với đó, Luật Mặt trận Tổ quốc 2015, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 (sửa đổi 2020), cùng Điều lệ Hội Luật gia đều xác định trách nhiệm tham gia xây dựng, phản biện pháp luật là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên của Hội.
Những cơ sở chính trị - pháp lý nói trên đã trao cho Hội Luật gia một vị thế hiến định trong quá trình tham gia hoàn thiện pháp luật và xây dựng Nhà nước pháp quyền. Vì một lẽ rằng, pháp luật muốn đi vào cuộc sống phải phản ánh được nhu cầu và lợi ích chính đáng của nhân dân.
Hội Luật gia với mạng lưới rộng khắp và sự am hiểu thực tiễn pháp lý, đã tham gia mạnh mẽ vào quá trình góp ý, phản biện xã hội cho các dự thảo luật, pháp lệnh và nghị định. Hàng trăm hội thảo, tọa đàm được tổ chức; hàng chục nghìn lượt ý kiến phản ánh từ cơ sở được tổng hợp, chuyển tải đến cơ quan soạn thảo.
Những đóng góp ấy giúp pháp luật không chỉ mang tính quy phạm khô cứng mà còn gần gũi với thực tiễn, bám sát nguyện vọng của nhân dân. Chính nhờ vậy, Hội đã trở thành "kênh phản hồi xã hội" quan trọng, giúp Quốc hội và Chính phủ có thêm căn cứ khách quan trong việc hoạch định chính sách.
Không chỉ dừng lại ở phản biện, Hội còn trực tiếp tham gia xây dựng pháp luật. Việc được giao chủ trì xây dựng hồ sơ đề nghị sửa đổi Luật Trọng tài thương mại đã khẳng định uy tín và năng lực chuyên môn của Hội. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy các tổ chức xã hội nghề nghiệp, nếu được trao quyền và phát huy, hoàn toàn có thể đảm nhiệm những công việc trước đây vốn chỉ dành cho cơ quan nhà nước.
Hội Luật gia Việt Nam Tổ chức Hội thảo "Chia sẻ kinh nghiệm của CHLB Đức về xây dựng và thi hành Luật Trọng tài thương mại".
Cùng với đó, Hội còn tham gia soạn thảo nhiều văn bản pháp luật lớn, từ Bộ luật Dân sự, Bộ luật Lao động cho đến Luật Đất đai. Đó là những lĩnh vực gắn liền trực tiếp với đời sống nhân dân, càng cho thấy vai trò không thể thiếu của Hội trong việc hoàn thiện thể chế pháp lý.
Khi nói đến một Nhà nước pháp quyền hiện đại không thể thiếu nền tư pháp công bằng, minh bạch. Ở phương diện này, Hội Luật gia đã tham gia tích cực với tư cách là thành viên Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương. Không chỉ tham mưu mà còn chủ động nghiên cứu và đề xuất các đề án có giá trị thực tiễn cao, như Bộ chỉ số đánh giá của người dân đối với hoạt động tư pháp, hay Đề án về chế định bào chữa viên nhân dân...
Những đề xuất ấy cho thấy, Hội không chỉ đứng bên lề quan sát, mà đã thực sự dấn thân, góp phần đổi mới cách thức tổ chức và vận hành tư pháp, hướng đến sự công bằng và dân chủ hơn cho người dân.
Có thể nói, vai trò của Hội Luật gia Việt Nam không chỉ giới hạn trong phạm vi chuyên môn pháp lý, mà còn mang ý nghĩa xã hội rộng lớn. Hội đã góp phần nâng cao dân trí pháp luật, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân, và củng cố niềm tin của nhân dân vào Nhà nước.
Đoàn thanh niên Hội luật gia Việt Nam phát tờ rơi tuyên truyền, phổ biến pháp luật cho bà con tại địa bàn tỉnh Lai Châu.
Trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam, Hội Luật gia Việt Nam đã khẳng định vai trò không thể thay thế: Vừa là người bạn đồng hành, vừa là người giám sát, phản biện, vừa là lực lượng trực tiếp tham gia vào quá trình lập pháp và cải cách tư pháp.
Những đóng góp đó cho thấy, khi được trao cơ hội và phát huy, các tổ chức xã hội như Hội Luật gia có thể trở thành động lực quan trọng thúc đẩy dân chủ, công bằng và pháp quyền. Trong tương lai, sự đồng hành tích cực và trách nhiệm của Hội sẽ tiếp tục là nhân tố góp phần đưa hệ thống pháp luật Việt Nam ngày càng hoàn thiện, nền tư pháp ngày càng trong sạch, vững mạnh, vì nhân dân phục vụ.
Trước hết, sự tham gia của Hội Luật gia vào quá trình lập pháp đã góp phần quan trọng trong việc bảo đảm tính dân chủ của hoạt động xây dựng pháp luật. Những ý kiến phản biện không chỉ đơn thuần là góp ý kỹ thuật, mà còn là tiếng nói đại diện cho nhân dân và cộng đồng pháp lý, từ đó khiến quy trình làm luật trở nên minh bạch, khách quan và gần gũi hơn với thực tiễn đời sống.
Những khuyến nghị, đề xuất từ Hội không chỉ giúp pháp luật khả thi, đồng bộ, mà còn từng bước tiếp cận với các chuẩn mực quốc tế, đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Một khía cạnh khác có ý nghĩa sâu sắc là vai trò của Hội trong việc kiểm soát quyền lực và phòng ngừa tiêu cực. Thông qua hoạt động giám sát và phản biện xã hội, Hội góp phần ngăn chặn sự tùy tiện, lạm quyền trong quản lý nhà nước, qua đó khẳng định vai trò quan trọng của xã hội dân sự trong việc cân bằng quyền lực, bảo vệ lợi ích hợp pháp của công dân.
Và quan trọng hơn cả, những đóng góp này đã và đang củng cố niềm tin xã hội vào pháp luật và Nhà nước pháp quyền. Khi nhân dân nhận thấy quá trình xây dựng và thực thi pháp luật có sự tham gia của các tổ chức nghề nghiệp độc lập, tiếng nói của mình được lắng nghe và tôn trọng, niềm tin vào công lý và vào Nhà nước sẽ được bồi đắp. Đó chính là nền tảng vững chắc để xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng, văn minh.
Có thể khẳng định, Hội Luật gia Việt Nam giữ vai trò hết sức quan trọng trong tiến trình xây dựng, hoàn thiện pháp luật cũng như trong sự nghiệp kiến tạo Nhà nước pháp quyền XHCN. Hội không chỉ là tổ chức nghề nghiệp thuần túy, mà còn là một thiết chế phản biện xã hội đặc biệt, góp phần bảo đảm cho quá trình lập pháp và cải cách tư pháp được diễn ra dân chủ, minh bạch và gắn bó chặt chẽ với đời sống xã hội.
Cần có những bước đi mạnh mẽ và đồng bộ
Để phát huy đầy đủ hơn nữa vai trò này trong giai đoạn mới, cần có những bước đi mạnh mẽ và đồng bộ. Trước hết, phải thể chế hóa đầy đủ cơ chế phản biện xã hội theo tinh thần Hiến pháp năm 2025, coi đây là một kênh giám sát và tham vấn chính thức trong quy trình xây dựng pháp luật.
Song song với đó, cần nâng cao năng lực và bản lĩnh của đội ngũ hội viên, bảo đảm các ý kiến phản biện được trình bày một cách độc lập, khách quan và có giá trị khoa học. Đồng thời, mở rộng các kênh tham vấn chính sách để bất kỳ dự thảo luật quan trọng nào cũng có sự tham gia, góp ý của Hội Luật gia.
Bà Phạm Thị Mai Hoa (Hội Luật gia Tp.Đà Nẵng) tuyên truyền quyền của trẻ em tại trường Tiểu học Mai Đăng Chơn (Đà Nẵng).
Qua đó biến phản biện xã hội thành một khâu không thể thiếu trong hoạt động lập pháp. Cuối cùng, cần tăng cường cơ chế phối hợp giữa Hội và các cơ quan nhà nước, bảo đảm rằng mọi kiến nghị, góp ý đều được tiếp thu, phản hồi một cách thực chất, tránh hình thức.
Như vậy, trong bối cảnh đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mới với nhiều yêu cầu hội nhập và cải cách, việc khẳng định và phát huy vai trò của Hội Luật gia chính là góp phần làm sáng tỏ bản chất dân chủ, pháp quyền của Nhà nước Việt Nam, đồng thời củng cố niềm tin xã hội vào con đường xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân ta.
Luật gia Nguyễn Bá Sơn - Chủ tịch Hội Luật gia Tp.Đà Nẵng
