Hiến tạng để sự sống được hồi sinh - Bài cuối: Nuôi ngọn lửa nhân văn

Thiếu nguồn tạng hiến, người bệnh xếp hàng chờ

Ghép tạng là một trong những thành tựu vĩ đại của y học hiện đại, mang lại cơ hội sống cho hàng nghìn bệnh nhân. Tuy nhiên, việc thực hiện ghép tạng phụ thuộc vào nguồn tạng hiến và đây vẫn là vấn đề nan giải tại Việt Nam. 

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến, nguyên Bộ trưởng Bộ Y tế, Chủ tịch Hội Vận động hiến mô, bộ phận cơ thể người Việt Nam, hiến tạng từ người chết não là nguồn quan trọng và ổn định nhất. Mặc dù Việt Nam đứng đầu khu vực Đông Nam Á về kỹ thuật và số ca ghép tạng với hơn 1.000 ca/năm, nhưng số người chết não hiến tạng vẫn ở mức rất thấp, chỉ chiếm 5 - 10% so với tỷ lệ này ở các nước tiên tiến. Chẳng hạn tại Hàn Quốc là 50 - 60%, Thái Lan trên 60% và riêng Trung Quốc lên đến 80%.

Hiện có hàng nghìn bệnh nhân chạy thận nhân tạo chờ được ghép thận.

“Tại Việt Nam, mỗi ngày có hàng nghìn bệnh nhân đang chờ ghép tạng, trong khi nhiều người qua đời mà nguồn mô, tạng quý giá không được tận dụng. Chúng ta không thể để tài sản quý giá này bị lãng phí. Mỗi quả tim, lá gan, lá phổi từ người hiến chết não đều có thể trở thành ánh sáng hy vọng cho những người mòn mỏi chờ đợi”, PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến nhấn mạnh.

Là đơn vị nhi khoa đầu tiên ở khu vực phía Nam thực hiện ghép tạng cho trẻ, Bệnh viện Nhi đồng 2 đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận. Theo TS.BS Phạm Ngọc Thạch, Phó Giám đốc Bệnh viện, thời gian qua, Bệnh viện đã tích cực triển khai các ca ghép gan và ghép thận, với tổng số 33 ca ghép thận và 45 ca ghép gan. Để đạt được thành công này, bệnh viện đã đầu tư mạnh mẽ vào nhân sự và cơ sở hạ tầng, đồng thời cử đội ngũ y bác sĩ đi trao đổi, nâng cao chuyên môn tại các bệnh viện trong và ngoài nước như Bệnh viện Chợ Rẫy, Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh, cũng như các cơ sở y tế tại Bỉ, Australia, Hoa Kỳ…

Dù có những tiến bộ trong kỹ thuật ghép tạng, nhưng một trong những khó khăn lớn nhất hiện nay vẫn là nguồn tạng hiến từ người cho chết não, đặc biệt là nguồn tạng cho các bệnh nhi. BS.CKII Phan Tấn Đức, Trưởng Khoa Thận Niệu, Bệnh viện Nhi đồng 2 nhận định: "Trong ghép tạng, nguồn tạng càng phong phú thì tỷ lệ bệnh nhân được ghép càng cao. Ở người lớn, do tỷ lệ mắc bệnh mạn tính cao nên xác suất nhận tạng từ người chết não hoặc ngưng tim cũng cao hơn. Đối với trẻ từ 11 - 16 tuổi, dù có thể hiến tạng khi chết não hoặc ngừng tim, nhưng hiện nay Việt Nam chưa có quy định pháp lý cụ thể cho nhóm đối tượng này”.

TS.BS Trần Thanh Trí, Trưởng khoa Ghép Gan - Mật - Tụy, Bệnh viện Nhi đồng 2 cũng bày tỏ lo ngại, bệnh nhi suy thận có thể duy trì sự sống bằng chạy thận nhân tạo trong thời gian chờ ghép. Tuy nhiên, với bệnh nhi suy gan, nếu không được ghép sớm, các em có thể không chờ được và tử vong. So với các nước trên thế giới, tỷ lệ bệnh nhi tử vong do chưa được ghép gan tại Việt Nam vẫn còn cao.

Theo thống kê tại Bệnh viện Nhi đồng 2, nhu cầu chờ ghép tạng vẫn rất lớn với khoảng 100 ca chờ ghép gan và 70 ca chờ ghép thận. Trung bình mỗi tháng có 2 trẻ tử vong trong thời gian chờ ghép.

Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Phúc, Phó Giám đốc Trung tâm điều phối ghép tạng quốc gia cho biết thêm, số người đăng ký hiến tạng sau chết não tăng mạnh từ 265 người năm 2014 lên khoảng hơn 105.000 người vào năm 2024, số người chết não hiến tạng cũng tăng nhưng vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu ghép ngày càng tăng cao tại Việt Nam. Do đó, sẽ xuất hiện không ít tình trạng mua bán tạng bất hợp pháp.

Tăng cường công tác tuyên truyền, đồng bộ chính sách

Có thể thấy, nhiều rào cản khiến cho nguồn tạng hiến sau chết não tại Việt Nam ở mức thấp. Trong đó nhiều người chưa hiểu rõ ý nghĩa nhân văn và giá trị y học của hiến mô tạng; quan điểm chết phải “toàn thây”; hệ thống pháp lý pháp hiện lý tại về hiến mô tạng còn nhiều bất cập; hoạt động truyền thông chưa hiệu quả; chưa có sự vào cuộc mạnh mẽ của cộng đồng…

Hiện nay, dù nhiều người đăng ký hiến tạng, nhưng nếu gia đình không đồng ý sau khi họ qua đời, việc tiếp nhận mô, tạng vẫn gặp khó khăn. Ông Nguyễn Hoàng Phúc cho rằng, để đảm bảo ý nguyện được tôn trọng, người hiến tạng nên chia sẻ ý nguyện với người thân.

Những gia đình hiến tạng được tri ân tại Lễ phát động chương trình đăng ký hiến tặng mô, tạng. 

PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến cho rằng, tăng nguồn hiến tạng từ người chết não là nhiệm vụ không chỉ của ngành y tế mà còn của toàn xã hội. Hệ thống y tế cần được đầu tư bài bản, tổ chức tốt hơn từ cấp bệnh viện đến các đơn vị điều phối; đồng thời cần sự đồng lòng của Chính phủ, các tổ chức tôn giáo và cộng đồng trong việc thay đổi nhận thức, khuyến khích hiến tạng như một nghĩa cử cao đẹp. Trong đó, hoạt động truyền thông là chìa khoá để mở rộng phong trào hiến tạng, biến hành động này thành một giá trị phổ biến trong cộng đồng.

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến, hiện nay, chi phí ghép tạng tại Việt Nam thấp hơn nhiều so với quốc gia khác, nhờ vào sự hỗ trợ từ bảo hiểm y tế và nguồn tài trợ; tuy nhiên, vẫn cần những chính sách bổ sung để hỗ trợ người nhận tạng và hiến tạng nhằm khuyến khích phong trào hiến tạng bền vững.

“Ngành y tế không ngừng nỗ lực cải thiện hệ thống vận hành, tối ưu hoá quy trình ghép tạng và hỗ trợ tốt nhất cho gia đình người hiến tạng. Việc xây dựng cơ chế tài chính bền vững, minh bạch và công bằng sẽ là nền tảng phát triển phong trào tận hiến ghép tạng tại Việt Nam”, bà Nguyễn Thị Kim Tiến nhấn mạnh.

Đến nay, Hội Vận động hiến mô, bộ phận cơ thể người Việt Nam đã phối hợp thành lập được 17 chi hội. Ảnh: BVCC

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn, hiện vẫn chưa có cơ chế, chính sách cho các hoạt động tư vấn hiến mô tạng từ người chết não, chết tim. Trên cả nước mới chỉ có số ít bệnh viện thành lập được tổ tư vấn, vận động hiến tạng do chưa có chế độ, chính sách đãi ngộ thực sự phù hợp. Bên cạnh đó, các chi phí cho hoạt động hồi sức, chẩn đoán chết não, lấy, bảo quản, điều phối, vận chuyển mô, tạng; các chi phí để thực hiện dịch vụ kỹ thuật liên quan tới ghép tạng vẫn chưa được xây dựng thống nhất, khiến các bệnh viện gặp nhiều khó khăn khi thanh toán các khoản chi phí này, nhất là các bệnh viện tham gia vào quá trình lấy tạng. Trước những khó khăn trên, Bộ Y tế đã và đang từng bước hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách nhằm thúc đẩy hoạt động hiến, lấy, ghép mô tạng phát triển mạnh mẽ và bền vững.

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn đề nghị thời gian tới, các đơn vị liên quan cần tập trung nghiên cứu, vận dụng đề xuất các chính sách chi trả, cũng như cơ cấu giá hợp lý, để đảm bảo tính bền vững và thúc đẩy công tác ghép tạng tại Việt Nam.

Đặc biệt, Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia cần khẩn trương đề xuất với các cấp có thẩm quyền chọn một ngày là Ngày Hiến mô tạng quốc gia theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ; đồng thời tăng cường các giải pháp ứng dụng công nghệ thông tin, đẩy mạnh chuyển đổi số trong việc quản lý hệ thống đăng ký, danh sách chờ ghép, tuân thủ các nguyên tắc điều phối đảm bảo hiệu quả, công khai, minh bạch, kết nối chặt chẽ bằng hệ thống dữ liệu đồng bộ giữa các trung tâm hiến - ghép để tận dụng tối đa nguồn tạng hiến. Điều này giúp nhanh chóng tìm được người nhận phù hợp, đảm bảo tạng được sử dụng kịp thời, tuyệt đối không để xảy ra tình trạng lãng phí trong khi nhu cầu đang rất thiếu.

Ông Đồng Văn Hệ, Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng guốc gia cho rằng, trong những năm qua, công tác vận động hiến tặng mô, tạng đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên, để gia tăng nguồn tạng hiến trong thời gian tới, rất cần sự ủng hộ mạnh mẽ từ ba phía. Thứ nhất là sự ủng hộ của cả cộng đồng xã hội; thứ hai là sự vào cuộc của ngành y tế, đặc biệt sự quyết liệt từ phía bệnh viện vì nơi đây tiếp nhận bệnh nhân chết não để tiếp cận tới gia đình, từng bước thực hiện tư vấn và thứ ba là sự ủng hộ của hệ thống pháp luật.