Đổi mới tư duy về xây dựng và thi hành pháp luật

Sáng 6/3, Bộ Tư pháp phối hợp với Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức Hội thảo khoa học cấp quốc gia "Đổi mới tư duy xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới".

Quang cảnh Hội thảo.

Tham gia chủ trì Hội thảo có: Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc; Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương Nguyễn Xuân Thắng; Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh; Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh.

Về phía khách mời có: Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam Nguyễn Khánh Ngọc; Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam Phan Chí Hiếu.

Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam Nguyễn Khánh Ngọc tham dự Hội thảo.

Tham dự Hội thảo có các lãnh đạo các ban, bộ, ngành ở Trung ương, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Lãnh đạo và đại diện một số tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; các chuyên gia, nhà khoa học, các nhà quản lý và hoạt động thực tiễn.

Hội thảo được tổ chức nhằm nhận diện đầy đủ bối cảnh, yêu cầu, tính cấp thiết và giải pháp đổi mới mạnh mẽ công tác xây dựng pháp luật, phát huy cao độ tính đảng trong xây dựng và thi hành pháp luật, nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật theo hướng "vừa đảm bảo yêu cầu quản lý Nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực để phát triển"; "lấy con người là trung tâm, mục tiêu, chủ thể và động lực phát triển đất nước" trong kỷ nguyên mới.

Chất lượng pháp luật được nâng lên

Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Nguyễn Xuân Thắng - Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương cho biết, đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật có ý nghĩa hết sức quan trọng trong tiến trình đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới đất nước.

Trong 40 năm qua, từ hệ thống pháp luật mang nặng tư duy, đặc điểm của cơ chế kế hoạch hoá tập trung, bao cấp, khép kín, chúng ta đã chuyển sang một hệ thống pháp luật mới, làm cơ sở cho việc xây dựng, hoàn thiện 3 trụ cột của mô hình chủ nghĩa xã hội Việt Nam, đó là: nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa.

Thực hiện nhiều chủ trương, định hướng, các nghị quyết quan trọng của Đảng, gần đây là Nghị quyết số 27 năm 2022 về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, ông Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật đã đạt được nhiều thành tựu to lớn.

Ông Nguyễn Xuân Thắng - Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương phát biểu khai mạc Hội thảo.

Hệ thống pháp luật được hoàn thiện một bước cơ bản, bao quát hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội, chất lượng pháp luật được nâng lên, phù hợp với chuẩn mực chung của thế giới và thực tiễn mới của Việt Nam, đảm bảo tính khả thi cao, đáp ứng yêu cầu của quá trình đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước. Vai trò, hiệu lực, hiệu quả của pháp luật và thực thi pháp luật ngày càng được chú trọng trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước và đời sống xã hội.

Bên cạnh những thành tựu to lớn, ông Nguyễn Xuân Thắng cũng chỉ ra một số bất cập, hạn chế trong công tác xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật như tư duy về xây dựng pháp luật vẫn theo kiểu cũ, chủ yếu là "bổ sung, sửa đổi", ít tập trung vào xây dựng mới. 

Một số chủ trương, định hướng lớn của Đảng chưa được thể chế hóa kịp thời, đầy đủ. Chất lượng pháp luật chưa cao, tính khả thi còn hạn chế, chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn, thậm chí một số luật vừa mới ban hành đã phải sửa đổi. 

Tổ chức thi hành pháp luật, chính sách vẫn là khâu yếu, tồn tại dai dẳng chưa khắc phục được. Ý thức chấp hành pháp luật nhìn chung chưa nghiêm....

Phải quyết tâm, nỗ lực rất lớn, thật sự đổi mới tư duy

Theo ông Nguyễn Xuân Thắng, Hội thảo được tổ chức vào thời điểm có nhiều ý nghĩa, khi thế giới đang trải qua những thay đổi mang tính thời đại, trong nước đang triển khai những quyết sách chiến lược, mang tính cách mạng, đặt ra những yêu cầu rất mới, chưa từng có đối với công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật.

Chúng ta đang chứng kiến, những tiến bộ vượt bậc của khoa học công nghệ, nhất là trong các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, siêu máy tính lượng tử, dữ liệu lớn, internet kết nối vạn vật, công nghiệp bán dẫn cùng các quá trình chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng… đang làm biến đổi sâu sắc mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, tạo ra nhiều phương thức, mô hình sản xuất, kinh doanh mới vượt khỏi những dự liệu của các nhà hoạch định chính sách, pháp luật.

Toàn cầu hoá diễn ra phức tạp với sự phân tuyến, phân mảng, nguy cơ chiến tranh thương mại, các rào cản thuế quan mới và các vấn đề an ninh phi truyền thống… đang đặt ra nhiều thách thức đối với khả năng thích ứng với các tiến trình toàn cầu và hội nhập quốc tế của các quốc gia.

Ông Nguyễn Xuân Thắng đề nghị các đại biểu tập trung thảo luận, phân tích sâu sắc hơn và đề xuất các giải pháp cụ thể đối với một số vấn đề.

"Để thực hiện khát vọng vươn mình trong kỷ nguyên mới đòi hỏi chúng ta phải có quyết tâm và nỗ lực rất lớn, thật sự đổi mới tư duy, thực hiện những chuyển đổi mang tính cách mạng để không chỉ bắt kịp mà còn có khả năng vượt trước trong phát triển", ông Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh.

Để Hội thảo  thật sự có nhiều ý nghĩa thiết thực, ông Nguyễn Xuân Thắng đề nghị các đại biểu tập trung thảo luận, phân tích sâu sắc hơn và đề xuất các giải pháp cụ thể đối với một số vấn đề. 

Cụ thể là: Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trong xây dựng và thực thi pháp luật; bảo đảm nội dung của pháp luật phải đồng bộ, thống nhất, phù hợp với các chủ trương, định hướng của Đảng, trên nguyên tắc thể chế hoá, cụ thể hoá các nghị quyết của Đảng; phát huy vai trò của các tổ chức Đảng trong các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp nhằm bảo đảm sự thống nhất giữa đường lối chính trị và thực tiễn pháp lý; kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật, sớm phát hiện những bất cập, hạn chế để đề ra những quyết sách mang tính hành động, kịp thời tháo gỡ các vướng mắc, cản trở, tập trung vào thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Đổi mới tư duy về xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng những thay đổi mang tính thời đại. Chuyển từ tư duy quản lý sang tư duy quản trị, phục vụ phát triển; từ tư duy bị động, phản ứng, tập trung vào xử lý vi phạm sang tư duy chủ động, tập trung vào những vấn đề mới rất cần có pháp luật kịp thời điều chỉnh; chấm dứt tình trạng "không quản được thì cấm"... 

Đổi mới cách thức xây dựng và thi hành pháp luật. Hoàn thiện cơ chế "một luật sửa nhiều luật" để kịp thời sửa đổi, khắc phục các quy định mâu thuẫn, chồng chéo trong hệ thống pháp luật. Dám thay thế, loại bỏ các luật không còn phù hợp thay vì chỉ "sửa đổi, bổ sung", chú trọng xây dựng các luật mới với cách làm mới. 

Bảo đảm sự phối hợp hiệu quả, đồng bộ, kịp thời trong xây dựng chính sách, pháp luật giữa Quốc hội và Chính phủ, giữa các bộ, ngành và giữa Trung ương với địa phương. Phân định rõ quy trình chính sách và quy trình soạn thảo (quy phạm hoá chính sách). 

Xây dựng cơ chế thường xuyên đánh giá hiệu quả thực thi của văn bản quy phạm pháp luật. Đổi mới, nâng cao hiệu quả việc tổ chức lấy ý kiến nhân dân. Đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), cơ sở dữ liệu lớn trong xây dựng và thi hành pháp luật.

Đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của các cơ quan xây dựng và thi hành pháp luật bảo đảm tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả từ Trung ương đến địa phương. 

Tiếp tục rà soát, hoàn thiện quy định về chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Quốc hội, Uỷ ban nhân dân và Hội đồng nhân dân ở cấp địa phương, cơ quan toà án, viện kiểm sát theo hướng bỏ các cấp trung gian, đặc biệt là cấp huyện.

Đổi mới, phát triển nguồn nhân lực làm công tác xây dựng và thi hành pháp luật có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức tốt, trong sạch, tâm huyết, chuyên nghiệp, thành thạo chuyên môn. Tăng cường các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng chuyên sâu. Quan tâm bố trí đủ nguồn lực, có cơ chế tài chính và chế độ, chính sách đặc thù cho công tác và cán bộ làm công tác xây dựng, thi hành pháp luật.

Ông Nguyễn Xuân Thắng tin tưởng Hội thảo sẽ mang lại những kết quả thiết thực, có nhiều kiến nghị, nhất là đề xuất được các giải pháp mang tính đột phá về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu mới, góp phần xây dựng dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, Đại hội đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.