Nhà khoa học trẻ đam mê nghiên cứu rắn độc

PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo trong một chuyến đi thực tế.

Kịp thời cứu chữa người gặp nạn

Một ngày hè năm 2024, PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo, Trưởng nhóm nghiên cứu, Viện Nghiên cứu hệ gen thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cùng nhóm nghiên cứu ngoài thực địa tại một đảo nhỏ thuộc khu vực phía Bắc, nhưng không may, một thành viên trong nhóm bị rắn cắn.

PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo bằng hiểu biết của mình đã xác định đồng nghiệp bị loài rắn lục cườm Protobothrops mucrosquamatus cắn. “Lúc đó, chúng tôi đang do ở ngoài đảo, nếu chờ tàu thuyền đưa về đất liền sẽ mất khoảng 5 - 6 tiếng. Tôi và các đồng nghiệp quyết định sơ cứu ngay, xin ý kiến từ xa của bác sỹ. Sáng hôm sau, tàu ra đảo đưa bệnh nhân về đất liền, các bác sĩ đánh giá việc sơ cứu kịp thời và đã cứu sống được bệnh nhân...”, PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo kể. 

Đó chỉ là một trong số nhiều trường hợp bị rắn cắn đã được PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo kịp thời cứu sống. Sinh năm 1982, từ nhỏ, anh Tạo đã hứng thú với việc tìm hiểu các loài bò sát tại vườn nhà và trên những cánh đồng quê hương. Tình yêu thiên nhiên và ham mê tìm hiểu loài rắn của anh được tiếp nối khi theo học chuyên ngành Động vật xương sống, Khoa Sinh học (Trường Đại học Khoa học Tự nhiên Hà Nội) cũng như nghiên cứu chuyên sâu về các loài rắn độc sau này. 

“Tôi bắt đầu công việc nghiên cứu về rắn khá tình cờ. Khi tốt nghiệp đại học, tôi làm việc cho một Dự án nghiên cứu về bảo tồn thú ăn thịt nhỏ ở Vườn quốc gia Cúc Phương, tỉnh Ninh Bình. Công việc chủ yếu của tôi là đưa các đoàn đi nghiên cứu thực địa. Nhiều lần đi rừng, tôi gặp những con rắn lục xanh vắt vẻo trên cành cây. Sau này, việc làm việc nhiều với các chuyên gia về loài bò sát, học thêm nhiều kiến thức về các loài rắn, đã khơi gợi tôi thu thập tư liệu, kiến thức về tập tính từng loài rắn...”, PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo cho hay. 

Khi nghiên cứu về rắn độc, mỗi loài đều là một mắt xích quan trọng trong chuỗi thức ăn và lưới thức ăn tự nhiên. Vì vậy, anh Tạo đã có nhiều dự án nghiên cứu giảm thiểu rủi ro về tai nạn rắn độc cắn, giúp ích cho cộng đồng, người dân. 

Xây dựng cơ sở sản xuất huyết thanh kháng nọc rắn độc

Trong quá trình nghiên cứu thực địa, PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo cùng cộng sự đã thống kê: Việt Nam thuộc vùng nhiệt đới có khoảng hơn 60 loài rắn độc phân bố khắp cả nước ở trên cạn và dưới biển. Các loại rắn độc ở Việt Nam chia làm 2 nhóm chính: Rắn hổ và rắn lục. Rắn hổ cắn có thể gây hoại tử, suy đa phủ tạng toàn thân, liệt cơ và khiến nạn nhân tử vong trong vài phút đến vài giờ; rắn lục cắn gây rối loạn đông máu, chảy máu không cầm, nạn nhân có thể tử vong nếu không có thuốc điều trị đặc hiệu... 

Tai nạn do rắn độc cắn khá nguy hiểm, ảnh hưởng lớn tới sức khỏe, tính mạng. Vào mùa hè, mùa mưa, các loài rắn hoạt động kiếm ăn, tìm bạn tình, sinh sản, do đó, tai nạn do rắn độc cắn gia tăng. Mỗi năm, cả nước có khoảng vài nghìn trường hợp ghi nhận không may bị tai nạn rắn độc cắn. Việc định loại chính xác loại rắn có vài trò quan trọng để có thể hỗ trợ các y, bác sĩ đưa ra các phác đồ điều trị tốt nhất. Tuy nhiên, số người nghiên cứu chuyên  sâu về rắn độc ở Việt Nam chưa nhiều và hầu hết nạn nhân bị tai nạn rắn cắn là những người sinh sống ở vùng sâu vùng xa, các dịch vụ y tế hạn chế. 

PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo trong chuyến đi thực tế tìm hiểu về các loài rắn tại Hà Giang.

Từ thực tế đó, PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo cùng đồng nghiệp luôn trăn trở và với niềm đam mê nghiên cứu, nhóm nghiên cứu của anh đã xây dựng dữ liệu về hình ảnh và phân bố chi tiết từng loài rắn độc ở Việt Nam. Nhóm nghiên cứu đã và đang xây dựng cơ sở dữ liệu về phân bố dịch tễ rắn độc cắn và xác định được các loài rắn độc thường gặp để có cơ sở khoa học cho việc định hướng nghiên cứu, phát triển sản xuất huyết thanh kháng nọc độc của một số loài rắn thường gặp ở Việt Nam. Hiện nay, nhóm cũng tiếp tục xây dựng cơ sở dữ liệu về rắn độc trên cạn để có thể hỗ trợ nhanh nhất, giảm thiểu tai nạn và bảo tồn các rắn quý hiếm, đặc hữu. 

“Nhóm tiếp tục nghiên cứu chi tiết hơn về từng loài rắn, thành phần độc tố, tiến hoá... của các loài rắn; đồng thời, đang phối hợp với các chuyên gia và một số cơ quan nghiên cứu để phát triển sản xuất huyết thanh kháng nọc rắn độc. Ngoài ra, nhóm nghiên cứu cũng đang tiến hành tìm hiểu về tri thức bản địa các bài thuốc chữa rắn cắn trong dân gian để làm rõ một số giả thuyết khoa học...”, PGS.TS Nguyễn Thiên Tạo cho biết.