Trăn trở bài toán bảo tồn và phát triển chợ nổi Cái Răng

Điều làm nên sự khác biệt của chợ nổi Cái Răng so với các chợ khác là cách thức giao dịch. Người mua không cần phải lên bờ, mọi việc trao đổi đều diễn ra ngay trên ghe thuyền.

Tiếng mời chào, tiếng cười nói rộn ràng trên mặt nước, tạo nên một không gian sống động và đặc trưng. Những chiếc cây bẹo – cây sào treo lủng lẳng sản phẩm bán trên thuyền – chính là "biển hiệu" đặc biệt, giúp người mua dễ dàng nhận ra hàng hóa mà thuyền bán.

Thay vì tập trung vào buôn bán hàng hóa như trước, nhiều ghe, xuồng nay chuyển sang bán hàng lưu niệm, thức ăn và đồ uống để phục vụ du khách.

Những chuyến thuyền hiện nay đa số chở du khách từ khắp nơi đổ về du lịch chợ Nổi.

Có thể thấy, hiện tại hình ảnh chợ Nổi Cái Răng chỉ còn hình ảnh "du lịch".

Những phiên chợ trao đổi hàng hóa đặc trưng của người dân địa phương giờ đây chỉ còn là ký ức. Khi mọi thứ đều có thể dễ dàng mua trên mặt đất.

Chợ nổi dần thành ... chợ du lịch

Khi giao thông đường bộ trở nên thuận tiện hơn, nhiều người dân và thương lái dần chuyển sang hình thức buôn bán tại các chợ cố định. Điều này đã làm giảm đáng kể số lượng thương lái hoạt động tại chợ nổi, từ đó dẫn đến lo ngại về tương lai của nét văn hóa truyền thống này.

Mỗi sáng sớm, du khách khắp nơi đều đổ về Bến Ninh Kiều (Tp.Cần Thơ) để tham quan, đi chợ nổi.

Ngoài ra, sự phát triển của ngành du lịch cũng đặt ra những thách thức không nhỏ cho chợ nổi Cái Răng. Với danh tiếng là một trong những điểm đến nổi bật của miền Tây Nam bộ, chợ nổi đã thu hút không chỉ du khách trong nước mà còn cả quốc tế. 

Du lịch hóa đã mang đến một bộ mặt mới cho chợ nổi, với sự xuất hiện của nhiều dịch vụ du lịch như các tour thuyền đưa khách đi tham quan chợ, nhà hàng và quán ăn nổi phục vụ trực tiếp trên ghe thuyền.

Bến Ninh Kiều - Tp. Cần Thơ.

Chia sẻ với Người Đưa Tin, anh Võ Thanh Tân, hướng dẫn viên Du lịch tại Tp.Cần Thơ cho biết, khoảng thời gian trước năm 2010 khi giao thương đường bộ và công nghệ thông tin chưa phát triển, chợ nổi vẫn giữ được nét hồn xưa với nhiều ghe tàu chở nông sản từ khắp nơi, đặc biệt sôi động vào dịp Tết. 

Những mặt hàng như bông vạn thọ, dưa hấu vàng, quýt Hồng, và bưởi Mỹ Hòa được trao đổi sôi nổi suốt cả ngày, tạo nên không khí tươi vui, mang lại thu nhập đáng kể cho người dân nơi đây".

Anh Võ Thanh Tân, Hướng dẫn viên Du lịch tại Tp.Cần Thơ chia sẻ về áp lực mà Chợ Nổi đang gặp phải.

Tuy nhiên, qua thời gian, với sự phát triển của đường bộ và phương tiện hiện đại, ghe tàu ở chợ nổi giảm mạnh, chỉ còn khoảng 30% so với trước. Các phương tiện vận tải lớn như xe tải, container đã dần thay thế ghe bầu, ghe hầu, do tiện lợi hơn và không phụ thuộc vào thời tiết hay con nước. 

"Thêm vào đó, giới trẻ hiện tại không còn hứng thú với việc học lái ghe tàu mà thay vào đó chọn phương tiện hiện đại hơn như xe máy và ô tô. Điều này khiến chợ nổi dần mai một, ảnh hưởng đến nét văn hóa truyền thống đặc trưng của khu vực", anh Tân nói thêm.

Sự chuyển hướng sang mô hình du lịch cũng khiến cho bản sắc văn hóa gốc của chợ nổi bị phai mờ phần nào. Thay vì là nơi người dân địa phương tập trung mua bán như trước, chợ nổi Cái Răng hiện nay phục vụ chủ yếu cho du khách, khiến hoạt động buôn bán thực chất giảm sút. 

Nhiều du khách khi đến đây cũng không khỏi ngạc nhiên khi chứng kiến chợ vắng người mua, và chỉ còn lại những chiếc thuyền "diễn xuất" cho khách du lịch. Đây chính là những áp lực mà chợ đang gặp phải.

Trước sự thay đổi của chợ nổi Cái Răng, chính quyền địa phương và các tổ chức văn hóa đã có nhiều nỗ lực trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của chợ. 

Một trong những động thái quan trọng là việc công nhận chợ nổi Cái Răng là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2016. Việc này không chỉ khẳng định giá trị văn hóa của chợ mà còn thúc đẩy quá trình bảo tồn, quảng bá và phát triển các sản phẩm du lịch liên quan đến chợ nổi.

Các chương trình du lịch cộng đồng và giáo dục du khách về giá trị văn hóa của chợ nổi cũng được triển khai. Những tour du lịch tập trung vào trải nghiệm cuộc sống thực của người dân sông nước, thay vì chỉ tham quan chợ như một điểm du lịch thông thường. 

Chính quyền địa phương cũng đang cố gắng cân bằng giữa nhu cầu phát triển du lịch và bảo tồn các giá trị văn hóa, nhằm giữ vững bản sắc của chợ nổi.

Ngoài ra, những chương trình lễ hội đặc sắc của miền Tây, như lễ hội Bánh Dân Gian Nam bộ, đã giúp quảng bá thêm hình ảnh của chợ nổi và văn hóa địa phương. 

Những sự kiện này không chỉ thu hút du khách mà còn tạo động lực cho thương lái và người dân tiếp tục duy trì hoạt động tại chợ.

Cần có những nỗ lực mạnh mẽ hơn trong việc bảo tồn và khôi phục những giá trị nguyên bản của chợ nổi.

Trước những thay đổi về kinh tế và du lịch, câu hỏi về việc chợ nổi Cái Răng có còn giữ nguyên vẻ đẹp truyền thống hay không vẫn là một vấn đề đáng suy ngẫm. Mặc dù chợ đã và đang phải đối mặt với nhiều thách thức, không thể phủ nhận rằng nó vẫn là một biểu tượng quan trọng của văn hóa miền Tây.

Nhà nghiên cứu văn hóa Nhâm Hùng cho biết: "Cần có những nỗ lực mạnh mẽ hơn trong việc bảo tồn và khôi phục những giá trị nguyên bản của chợ nổi. Điều này không chỉ đòi hỏi sự vào cuộc của chính quyền và các tổ chức văn hóa mà còn cần sự tham gia của người dân địa phương và cộng đồng thương lái, kể cả kêu gọi doanh nghiệp, nhà đầu tư. Việc cân bằng giữa phát triển du lịch và giữ gìn bản sắc văn hóa là yếu tố then chốt để chợ nổi Cái Răng không mất đi vẻ đẹp vốn có".

Những chiếc ghe, thuyền còn bám trụ, sống bấu víu qua ngày tại Chợ Nổi Cái Răng.

Du lịch hóa không phải là điều xấu nếu được quản lý đúng cách. Thay vì biến chợ nổi thành một điểm tham quan đơn thuần, việc giữ lại và tái tạo các hoạt động buôn bán truyền thống có thể tạo ra một mô hình phát triển bền vững. 

Khách du lịch sẽ không chỉ đến để nhìn mà còn để trải nghiệm và hiểu về văn hóa bản địa. Chính điều này sẽ giúp duy trì nét đẹp của chợ nổi và truyền bá giá trị văn hóa của nó đến thế hệ sau.

Du lịch hóa không phải là điều xấu nếu được quản lý đúng cách.

Chợ nổi Cái Răng không chỉ là một điểm giao thương sông nước mà còn là di sản sống, là câu chuyện về một thời kỳ lịch sử, về con người và vùng đất sông nước Nam bộ. Dù cho sự thay đổi của thời gian và sự phát triển hiện đại đang tác động mạnh mẽ đến chợ, vẻ đẹp và giá trị của nó vẫn luôn tồn tại trong trái tim những người yêu thích văn hóa sông nước.